Abstrakt

W niniejszym artykule przedstawiono przyczyny uchwalenia ustawy z 4.2.2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe¹, jej systematykę oraz wskazano nowe zagadnienia uregulowane ustawą i różnice względem poprzednio obowiązującej ustawy z 12.11.1965 r. – Prawo prywatne międzynarodowe². Autor zwraca uwagę na to, że nowa ustawa jest znacznie bardziej rozbudowana od poprzednio obowiązującej, co przejawia się w jej konstrukcji, istotną nowością jest też zamieszczenie w PrPrywM przepisów informacyjnych. W artykule omówiono także ustalanie prawa właściwego w oparciu o łącznik obywatelstwa według nowej ustawy.

O potrzebie uchwalenia ustawy

PrPrywM stanowi trzecią ustawę kolizyjną po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Pierwsza ustawa z 2.8.1926 r. o prawie właściwem dla stosunków prywatnych międzynarodowych³, została zastąpiona przez PrPrywM65. Obowiązywała ona zatem w okresie, kiedy znaczenie prawa kolizyjnego nie było duże, a wynikało to z zamknięcia Polski na świat i przez to mniejszych kontaktów zarówno gospodarczych, jak i osobowych obywateli i podmiotów polskich. Jednak po 1989 r. prawo kolizyjne zaczęło szybko odzyskiwać swoje znaczenie, ponieważ w wyniku zmian społeczno-politycznych doszło do umiędzynarodowienia stosunków prywatnych. Istotne znaczenie miało także rozpoczęcie negocjacji z Unią Europejską w sprawie przystąpienia Polski do tej organizacji, zawarcie Układu Stowarzyszeniowego, a następie akcesja, która miała miejsce w 2004 r. Znaczenie prawa prywatnego międzynarodowego w tym czasie istotnie wzrastało, co przejawiało się w podpisywaniu przez Polskę kolejnych umów dwustronnych, regulujących także kwestie prawa właściwego, podpisanie przez Polskę szeregu umów międzynarodowych wielostronnych, zwłaszcza Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego i także przystąpienie Polski do Konwencji lugańskiej z 16.9.1988 r. o jurysdykcji, uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych⁴. Polska przystąpiła do niej już w maju 2000 r., czyli przed przystąpieniem do Unii Europejskiej. Ważne jest zatem to, że instrumenty kolizyjne (prawo wewnętrzne, międzynarodowe, europejskie) zaczęły odgrywać istotną, praktyczną rolę w obrocie cywilnoprawnym, zarówno profesjonalnym, jak i powszechnym.

W doktrynie toczyła się dyskusja, czy zachodzi potrzeba uchwalenia nowej ustawy o prawie prywatnym międzynarodowym, czy może jedynie nowelizować dotychczas obowiązującą PrPrywM65. I tak, za uchwaleniem nowej ustawy opowiedział się M. Pazdan⁵, ale także inni autorzy⁶. Tym kwestiom były poświęcone także konferencje naukowe w Katowicach w 2002 r., a następnie w 2004 i 2005 r. Ostatecznie większość uczestników tych konferencji opowiadało się za uchwaleniem nowej ustawy, wobec potrzeby dokonania wielu zmian. Zbyt wielu, aby mogło to uzasadniać jedynie nowelizację. Nad projektem nowej ustawy debatowała także Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego, która na posiedzeniu 25.1.2001 r. podjęła uchwałę nad oddzielnym prowadzeniu prac nad projektem zmian w prawie prywatnym międzynarodowym. Przygotowanie projektu nowej ustawy Komisja powierzyła zespołowi pod przewodnictwem prof. M. Pazdana. Projekt ten był przedmiotem zarówno dyskusji na konferencjach, o czym już wyżej była mowa, ale także szczegółowych opinii ekspertów, którzy nie byli członkami zespołu Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego⁷. Przeciwko natomiast nowej ustawie, a jedynie za nowelizacją, opowiedzieli się A. Mączyński, K. Zawada, M. Czepelak⁸.

Systematyka ustawy

Ostatecznie 4.2.2011 r. Sejm uchwalił ustawę – Prawo prywatne międzynarodowe⁹. Ustawa ta ma kompleksowy charakter. Obejmuje swoim zakresem zarówno przepisy ogólne, podobnie jak PrPrywM65, przepisy o osobach fizycznych (rozdział 2), prawnych i jednostkach organizacyjnych (rozdział 3), przedstawicielstwo (rozdział 4), dokonanie czynności prawnej i jej forma (rozdział 5), przedawnienie roszczeń i inne instytucje związane z upływem czasu (rozdział 6), zobowiązania (rozdział 7), umowa o arbitraż (rozdział 8), własność i inne prawa rzeczowe oraz posiadanie (rozdział 9), własność intelektualną (rozdział 10), sprawy małżeńskie (rozdział 11), stosunki między rodzicami a dzieckiem (rozdział 12), przysposobienie (rozdział 13), obowiązki alimentacyjne (rozdział 15), sprawy spadkowe (rozdział 16). Inne stosunki prawne (rozdział 17) oraz zmiany w przepisach obowiązujących (rozdział 18).

PrPrywM nie zawiera już zatem wytykanych przez doktrynę braków, a odnoszących się do ubezwłasnowolnienia, imienia i nazwiska osoby fizycznej, dóbr osobistych osoby fizycznej i osoby prawnej, w tym także ułomnej osoby prawnej, pełnomocnictwa, dokonania czynności prawnej, zobowiązania z papieru wartościowego innego niż weksle i czek, skutków przelewu wierzytelności wobec osób trzecich, przejęcia długu, wpływu zmiany wartości waluty na wysokość zobowiązania, umowy o arbitraż, prawa wynikającego z zapisu papieru wartościowego na rachunku prowadzonym w systemie rozrachunku papierów wartościowych, roszczenia rewindykacyjnego w odniesieniu do dóbr kultury, prawa własności intelektualnej i uprawnienia z tego tytułu pracownika, rzeczy w transporcie, uregulowania właściwości prawa dla zobowiązań wynikających z jednostronnej czynności prawnej, unormowanie skuteczności małżeńskiego ustroju majątkowego wobec osób trzecich¹⁰. Jakkolwiek w doktrynie wyrażono także zapatrywanie, że wyżej wymienione luki nie istnieją¹¹. Zagadnienia powyższe nie były do tej pory przedmiotem regulacji ustawowej, co często utrudniało ustalenie prawa właściwego dla tych stosunków, czy zagadnień prawnych.

PrPrywM zawiera jednak liczne, istotne zmiany względem dotychczasowej regulacji zawartej w PrPrywM65. W szczególności chodzi tu o ż ż [...]