Abstrakt

Do Sejmu VI kadencji skierowany został rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym¹, w którym zaproponowano zmiany licznych przepisów tego prawa, obejmujące – według Uzasadnienia projektu² – obok „głębszych zmian merytorycznych podyktowanych potrzebami praktyki (…) także dostosowanie przepisów prawa upadłościowego i naprawczego do treści innych ustaw, które weszły w życie, zostały uchylone albo uległy zmianom po jego uchwaleniu (np. prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi, kodeks cywilny, kodeks rodzinny i opiekuńczy)”. W toku konsultacji społecznych zgłoszono nowe propozycje co do wielu rozwiązań, które w części zostały uwzględnione. W rezultacie, uchwalona w dniu 6.3.2009 r. ustawa o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym³, która weszła w życie z dniem 2.5.2009 r., przyniosła szereg zmian o różnej doniosłości jurydycznej. W niniejszym opracowaniu zostaną przedstawione zmiany dotyczące wyłącznie kwestii o istotnym znaczeniu merytorycznym, ramy artykułu bowiem nie pozwalają na omówienie wszystkich dokonanych zmian, z których znaczna część ma zresztą tylko charakter stylistyczny.

Wiadomości ogólne

1. Ogłoszenie upadłości, rozpoczęcie likwidacji majątku masy upadłości

Postępowanie upadłościowe obejmujące likwidację majątku upadłego dzieli się na kilka faz, w toku których dokonywane są następujące czynności:

1) ustalenie składu masy upadłości (art. 68 ust. 1 i art. 69 ust. 1 ustawy z 28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze⁴);

2) ustalenie listy wierzytelności (art. 244 i n. PrUpN);

3) likwidacja majątku masy upadłości (art. 306 i n. PrUpN);

4) podział funduszów masy upadłości (art. 335 i n. PrUpN).

Ogłoszenie upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego wymaga sporządzenia „planu likwidacyjnego”, którego istotnymi elementami są preliminarz wydatków oraz „ekonomiczne uzasadnienie dalszego prowadzenia działalności gospodarczej”. Przepis art. 306 PrUpN nie określa szczegółowo wymagań, jakim powinien odpowiadać plan likwidacyjny, by mógł być przyjęty (a w części obejmującej preliminarz wydatków – zatwierdzony) przez sędziego-komisarza, należy jednak uznać, że plan ten powinien zawierać opis czynności, które syndyk musi wykonać w każdym postępowaniu do czasu jego zakończenia lub umorzenia.

Wprowadzenie w PrUpN zasady operacyjnego i finansowego planowania procesu zarządzania i likwidacji majątku masy upadłości (zob. art. 306 i art. 307 PrUpN) wskazuje na znaczenie tego procesu w przebiegu całego postępowania upadłościowego, a w konsekwencji także na priorytet – wśród innych celów upadłości – jak najkorzystniejszego zaspokojenia wierzycieli upadłego dłużnika (art. 2 PrUpN). Chodzi bowiem o to, że sprawne i efektywne zarządzanie i likwidacja majątku masy upadłości zapewniają uzyskanie maksymalnych środków pieniężnych tworzących fundusze masy, z których następnie zaspokaja się wszystkich wierzycieli.

Rozpoczęcie likwidacji majątku masy upadłości uzależnione jest od przedstawienia (scil. „sporządzenia” i „złożenia”) przez syndyka sędziemu-komisarzowi spisu inwentarza i sprawozdania finansowego albo pisemnego sprawozdania ogólnego o stanie masy upadłości i o możliwości zaspokojenia wierzycieli (art. 307 ust. 1 i 2 w zw. z art. 308 PrUpN), z reguły więc nastąpi dopiero po upływie miesiąca od dnia ogłoszenia upadłości (art. 306 PrUpN). Po przedstawieniu jednak wymienionych dokumentów syndyk zobowiązany jest przystąpić niezwłocznie do czynności likwidacyjnych, choćby nie upłynął jeszcze okres miesiąca od ogłoszenia upadłości i choćby postanowienie o ogłoszeniu upadłości nie było jeszcze prawomocne. Kolejność dokonywania czynności likwidacyjnych pozostawiona jest uznaniu syndyka (z zastrzeżeniem przepisu art. 310 PrUpN), sposób zaś ich dokonywania regulują – stosunkowo często – przepisy PrUpN (por. w szczególności art. 206 ust. 1 pkt 2–4 oraz art. 320–323 PrUpN) bądź zarządzenia sędziego-komisarza wydawane na podstawie art. 152 ust. 1 PrUpN.

„Projekt przejmuje zasady ogólne dotyczące likwidacji masy upadłości z obecnie obowiązującego Prawa upadłościowego. Uściślono jednak skutki zbycia mienia dokonanego w postępowaniu upadłościowym, dotychczasowe bowiem rozwiązanie zawarte w art. 120 PrUp wzbudza w praktyce wątpliwości i niejasności. Propozycje zawarte w projekcie w pełni zrównują zbycie w postępowaniu upadłościowym ze zbyciem w postępowaniu egzekucyjnym (…). Sprzedaż przedsiębiorstwa upadłego w całości będzie zasadniczą formą likwidacji masy upadłości. Na odstąpienie od tej formy likwidacji wymagana będzie zgoda rady wierzycieli (…). Zasadą jest, że sprzedaż prowadzona będzie według przepisów o przetargu uregulowanym według przepisów Kodeksu cywilnego”⁵.

2. Przebieg likwidacji

PrUpN nie określa kolejności, w jakiej masa upadłości ma być likwidowana, należy zatem uznać, że sprzedaż poszczególnych przedmiotów oraz realizacja praw może – w zasadzie – odbywać się jednocześnie; w praktyce jednak czynności związane z likwidacją masy upadłości powinny być dokonywane w określonym porządku, który syndyk zobowiązany jest wskazać w tzw. planie likwidacyjnym, sporządzanym wraz ze spisem inwentarza i oszacowaniem masy upadłości, bezpośrednio po ogłoszeniu upadłości (art. 306 PrUpN).

Przepis art. 311 ust. 2 PrUpN stanowi zapowiedź rozwiązań uregulowanych szczegółowo w treści art. 327–330 i 333 PrUpN. Rozwiązania te naruszają pewne utrwalone zasady, wymagają zatem poczynienia następujących krytycznych uwag.

W przypadku wszystkich zabezpieczeń rzeczowych zasadą jest zaspokojenie wierzyciela w drodze postępowania egzekucyjnego (sądowego lub administracyjnego). Jest to zasada systemowa, od której wyjątki muszą wynikać z wyraźnego przepisu ustawy. Co warte podkreślenia, wyjątki od tej zasady ustawodawca przewiduje jedynie w odniesieniu do niektórych rodzajów zastawu (zastawu rejestrowego i tzw. hipoteki morskiej), nie dopuszcza natomiast takiej sytuacji w odniesieniu do hipoteki. Dzięki temu zabezpieczone zostają interesy nie tylko właściciela obciążonego przedmiotu (przed ryzykiem straty majątkowej, nieproporcjonalnej w stosunku do zabezpieczonej wierzytelności, oraz przed możliwym nadużyciem przez wierzyciela jego silniejszej pozycji), lecz także interesy tych wierzycieli (np. pracowników, uprawnionych do alimentacji), których wierzytelności korzystają z pierwszeństwa zaspokojenia się przed wierzytelnością zabezpieczoną zastawem lub hipoteką. System prawny nie może tolerować sytuacji, w której interesy tych podmiotów byłyby całkowicie pomijane, tymczasem z taką sytuacją mamy do czynienia w razie przejęcia przez zastawnika na własność przedmiotu zastawu.

Z tych właśnie powodów w większości systemów prawnych zakazana jest tzw. lex comissoria, tj. umowa o przepadek przedmiotu zabezpieczenia na rzecz wierzyciela zastawniczego w razie zwłoki dłużnika⁶. Dotyczy to w gruncie rzeczy również [...]