Abstrakt

Niniejszy artykuł przedstawia ogólną charakterystykę środka dowodowego w postaci dokumentu prywatnego mającego moc dokumentu urzędowego oraz prezentuje stanowisko Autora wobec istniejącego w doktrynie i judykaturze sporu dotyczącego wyciągu z ksiąg rachunkowych funduszu sekurytyzacyjnego jako podstawy rozpoznania sprawy w postępowaniu nakazowym. Analiza ujętego w tytule zagadnienia została poprzedzona przedstawieniem pojęcia i klasyfikacji dokumentów oraz ich mocy dowodowej, a także porównaniem regulacji prawnej normującej instytucje wyciągu z ksiąg bankowych i wyciągu z ksiąg rachunkowych funduszu sekurytyzacyjnego.

Wyciąg z ksiąg rachunkowych funduszu sekurytyzacyjnego

Zgodnie z dyspozycją art. 194 ustawy z 27.5.2004 r. o funduszach inwestycyjnych¹: „Księgi rachunkowe funduszu sekurytyzacyjnego, wyciągi z tych ksiąg podpisane przez osoby upoważniane do składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków majątkowych funduszu i opatrzone pieczęcią towarzystwa zarządzającego funduszem sekurytyzacyjnym oraz wszelkie wystawione w ten sposób oświadczenia zawierające zobowiązania, zwolnienie z zobowiązań, zrzeczenie się praw lub pokwitowanie odbioru należności mają moc prawną dokumentów urzędowych oraz stanowią podstawę do dokonania wpisów w księgach wieczystych i rejestrach publicznych”.

Treść przywołanego przepisu w znacznej mierze odpowiada brzmieniu art. 95 ust. 1 ustawy z 29.8.1997 r. – Prawo bankowe². Dlatego w odniesieniu do dokumentów funduszu sekurytyzacyjnego zachowują aktualność uwagi poczynione na temat charakteru prawnego dokumentów bankowych. Nie zachodzi zatem potrzeba ich ponownego przytaczania w tym miejscu.

Sekurytyzacja jest procesem ekonomicznym mającym za cel uzyskanie środków finansowych z wierzytelności przez emisję papierów wartościowych, których wykup zabezpieczają sekurytyzowane wierzytelności³. Podstawą prawną sekurytyzacji wierzytelności przysługujących bankowi są: art. 92a–92c w zw. z art. 4 ust. 1 pkt 25–27 PrBank oraz art. 104 ust. 2 pkt 5–6 PrBank. Ostatni z przywołanych przepisów stanowi, że obowiązek zachowania tajemnicy bankowej przez bank, osoby w nim zatrudnione oraz osoby, za pośrednictwem których bank wykonujeczynności bankowe, nie dotyczy czynności związanych z procesem sekurytyzacji wierzytelności banku, przy czym podmioty i osoby wymienione w art. 104 ust. 1 pkt 5–6 PrBank mogą wykorzystać udzielone lub ujawnione im informacje stanowiące tajemnicę bankową wyłącznie w celu wykonania zawartych przez bank z towarzystwem funduszy inwestycyjnych tworzącym fundusz sekurytyzacyjny albo z funduszem sekurytyzacyjnym umów przelewu wierzytelności lub umów o subpartycypację (art. 104 ust. 1 pkt 5 w zw. z art. 92a ust. 1 PrBank) oraz umów, w których bank przenosi wierzytelności na niebędącą towarzystwem funduszy inwestycyjnych tworzącym fundusz sekurytyzacyjny albo funduszem sekurytyzacyjnym spółkę kapitałową, w celu emisji przez ten podmiot papierów wartościowych, których zabezpieczenie stanowią sekurytyzowane wierzytelności (art. 104 ust. 1 pkt 6 w zw. z art. 92a ust. 3 PrBank).

Fundusz inwestycyjny jest osobą prawną, której wyłącznym przedmiotem działalności jest lokowanie środków pieniężnych zebranych w drodze publicznego, a w przypadkach określonych w ustawie również niepublicznego, proponowania nabycia jednostek uczestnictwa albo certyfikatów inwestycyjnych, w określone w ustawie papiery wartościowe, instrumenty rynku pieniężnego i inne prawa majątkowe (art. 3 ust. 1 FundInwU). Fundusz inwestycyjny może być utworzony jako: fundusz inwestycyjny otwarty, specjalistyczny fundusz inwestycyjny otwarty albo fundusz inwestycyjny zamknięty (art. 14 ust. 3 FundInwU). Fundusz inwestycyjny zamknięty może być utworzony jako fundusz sekurytyzacyjny dokonujący emisji certyfikatów inwestycyjnych w celu zgromadzenia środków na nabycie wierzytelności, w tym wierzytelności finansowanych ze środków publicznych w rozumieniu odrębnych przepisów, lub praw do świadczeń z tytułu określonych wierzytelności. Fundusz sekurytyzacyjny może być utworzony jako: standaryzowany fundusz sekurytyzacyjny albo niestandaryzowany fundusz sekurytyzacyjny (art. 183 ust. 1 i 2 FundInwU).

Rejestr funduszy inwestycyjnych prowadzi Sąd Okręgo­wy w Warszawie. Rejestr funduszy inwestycyjnych jest jawny. Wpis do rejestru funduszy inwestycyjnych obejmuje: nazwę i rodzaj funduszu inwestycyjnego; cel inwestycyjny; czas trwania funduszu inwestycyjnego, jeżeli jest ograniczony; firmę, siedzibę i adres towarzystwa tworzącego fundusz inwestycyjny, sposób reprezentowania towarzystwa oraz numer wpisu towarzystwa do rejestru przedsiębiorców wraz z oznaczeniem sądu prowadzącego rejestr; listę członków zarządu towarzystwa oraz pełnomocników, którym udzielono pełnomocnictwa ogólnego do reprezentowania funduszu inwestycyjnego; firmę, siedzibę i adres depozytariusza (art. 16 i 17 FundInwU). Każdy może, pod nadzorem sekretarza sądowego, przeglądać rejestr oraz złożone do akt dokumenty stanowiące podstawę wpisu. Zaświadczenia, odpisy i wyciągi z rejestru są wydawane osobie, która wykaże interes prawny w ich uzyskaniu (§ 16 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 6.10.2004 r. w sprawie sposobu prowadzenia rejestru funduszy inwestycyjnych, wzoru tego rejestru oraz szczegółowego trybu postępowania w sprawach o wpis do rejestru funduszy⁴).

Księgi rachunkowe funduszu inwestycyjnego, podobnie jak księgi rachunkowe banku, obejmują: „zbiory zapisów księgowych, obrotów (sum zapisów) i sald, które tworzą: 1) dziennik, 2) księgę główną, 3) księgi pomocnicze, 4) zestawienia: obrotów i sald kont księgi głównej oraz sald kont ksiąg pomocniczych, 5) wykaz składników aktywów i pasywów (inwentarz). Szczególne zasady rachunkowości funduszy inwestycyjnych zostały uregulowane w Rozporządzeniu Ministra Finansów z 24.12.2007 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości funduszy inwestycyjnych⁵. Księgi rachunkowe funduszu inwestycyjnego obejmują elementy określone w art. 13 ust. 1 ustawy z 29.9.1994 r. o rachunkowości⁶, a ponadto: 1) rejestr uczestników funduszu, 2) subrejestry uczestników subfunduszy, wydzielone w ramach rejestru uczestników funduszu, 3) rejestr certyfikatów inwestycyjnych, 4) subrejestry certyfikatów inwestycyjnych, wydzielone w ramach rejestru certyfikatów inwestycyjnych.

Z uwagi na szczególny charakter art. 194 FundInwU, niepodlegającego wykładni rozszerzającej, moc dowodową dokumentu urzędowego mają wyłącznie należące do funduszu sekurytyzacyjnego księgi rachunkowe, wystawione przez ten fundusz wyciągi z ksiąg rachunkowych, a także wymienione w powołanym przepisie oświadczenia, których treść opiera się na zapisach dokonanych w księgach rachunkowych. Jedynie w takim zakresie mogą zostać obdarzone mocą dokumentu urzędowego potwierdzenia dokonania transakcji⁷. Wszelkie inne oświadczenia i wyciągi, nieodwołujące się do treści ksiąg funduszu sekurytyzacyjnego, pozbawione są mocy dowodowej dokumentu urzędowego. Oświadczenia funduszu sekurytyzacyjnego zostały bowiem wyposażone w moc dokumentu urzędowego tylko w takim zakresie, w jakim stanowią odzwierciedlenie zapisów ksiąg rachunkowych tego funduszu. W pozostałym zakresie stanowią „zwykłe” dokumenty prywatne, korzystające jedynie ze wzruszanego domniemania autentyczności.

Przedstawienie wyciągu z ksiąg funduszu sekurytyzacyjnego lub oświadczenia, którego treść stanowi odzwierciedlenie zapisów w księgach rachunkowych tego funduszu, nie jest wystarczające, aby dokument ten obdarzyć mocą dokumentu urzędowego. Przepis art. 194 FundInwU, podobnie jak art. 95 ust. 1 PrBank, stawia bowiem tym dokumentom określone wymagania formalne: podpisanie oświadczenia (wyciągu) przez osoby upoważnione do składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków majątkowych funduszu oraz opatrzenie go pieczęcią towarzystwa zarządzającego funduszem sekurytyzacyjnym.

Określenie kręgu osób upoważnionych do reprezentowania towarzystwa funduszy inwestycyjnych, a przez to umocowanych do składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków majątkowych funduszu inwestycyjnego oraz zasady posługiwania się pieczęciami tego funduszu, określają przepisy wewnętrzne o charakterze ustrojowym – statut i regulaminy.

Sekurytyzacyjny fundusz inwestycyjny jest osobą prawną tworzoną, zarządzaną i reprezentowaną przez towarzystwo funduszy inwestycyjnych, działające w obligatoryjnej formie spółki akcyjnej. Mimo, że towarzystwo funduszy inwestycyjnych jest organem funduszu, a siedzibą i adresem funduszu inwestycyjnego jest siedziba i adres towarzystwa będącego jego organem, to jednak fundusz nie jest podmiotem zależnym od zarządzającego nim towarzystwa (art. 2 pkt 3, art. 4 ust. 1, 2 i 4 in principio oraz art. 5 FundInwU). Skoro fundusz inwestycyjny jest reprezentowany przez towarzystwo funduszy inwestycyjnych (spółkę akcyjną), sposób reprezentacji tego towarzystwa przesądza o sposobie reprezentacji funduszu. Przez podpisy osób upoważnionych do składania oświadczeń w imieniu funduszu należy zatem rozumieć podpisy osób upoważnionych do reprezentowania towarzystwa zarządzającego tym funduszem: członków zarządu spółki akcyjnej, jej prokurentów oraz pełnomocników w zakresie ich umocowania.

Jakkolwiek żaden przepis nie nakłada obowiązku wskazywania tytułu działania w imieniu funduszu inwestycyjnego, określenie, że osoba podpisująca wyciąg z ksiąg funduszu lub oświadczenie, o którym mowa w art. 194 FundInwU, występuje w charakterze członka zarządu, prokurenta lub pełnomocnika należy uznać za przydatne i oczekiwane, albowiem ułatwia badanie umocowania tej osoby w konkretnym dniu do składania oświadczeń woli ze skutkiem dla reprezentowanej osoby prawnej. Pośrednio jedynie można wywodzić takie zalecenie z dyspozycji art. 194 FundInwU, w którym wymienia się „osoby upoważniane do składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków majątkowych funduszu”. Informacja o tytule prawnym do składania wyżej określonych oświadczeń w imieniu funduszu pozwala na weryfikację wynikającego z art. 194 FundInwU wymogu „upoważnienia”.

Niewskazanie w treści wyciągu lub oświadczenia tytułu do działania w imieniu funduszu osoby składającej swój podpis, nie narusza jednak dyspozycji art. 194 FundInwU, pozbawiając wymienione dokumenty prywatne mocy dokumentu urzędowego. W takiej sytuacji umocowanie danej osoby należy ustalić na podstawie dodatkowych dokumentów w postaci wyciągu z Rejestru Funduszy Inwestycyjnych, odpisu z Krajowego Rejestru Sądowego dotyczącego towarzystwa funduszy inwestycyjnych zarządzającego danym funduszem sekurytyzacyjnym lub udzielonych pełnomocnictw. Wykazanie, że osoba bądź osoby, które podpisały wyciąg z ksiąg funduszu sekurytyzacyjnego lub oświadczenie zawierające zobowiązania, zwolnienie z zobowiązań, zrzeczenie się praw lub pokwitowanie odbioru należności, były umocowane do działania w imieniu funduszu należy do tego, kto powołując się na treść wyżej wymienionych dokumentów zmierza do wywiedzenia korzystnych dla siebie skutków prawnych: podmiotem tym będzie zazwyczaj sam fundusz występujący w procesie w roli powoda. Niedołączenie dokumentów wykazujących umocowanie osób, które podpisały dokumenty funduszu sekurytyzacyjnego nie stanowi braku formalnego w rozumieniu art. 130 KPC, który to przepis reguluje braki formalne pism w postępowaniu cywilnym, a także braki pełnomocnictw procesowych⁸. Wyciąg z ksiąg rachunkowych lub oświadczenie funduszu sekurytyzacyjnego nie stanowi natomiast pisma procesowego, lecz jest środkiem dowodowym. Jeżeli nie zostanie należycie wykazane umocowanie osób, które złożyły na dokumencie swój podpis, dokument ten zostanie pozbawiony szczególnej mocy dowodowej, przyznanej mu przez art. 194 FundInwU.

Podpis musi być własnoręczny, zawierać co najmniej nazwisko podpisującego i w zasadzie powinien być czytelny. Podpis nieczytelny lub skrócony (z opuszczeniem niektórych liter) musi być złożony w formie zwykle używanej przez wystawcę. Nie mieści się natomiast w pojęciu podpisu jego mechaniczne odwzorowanie (faksymile), ani parafa⁹. Podpis powinien być złożony pod treścią oświadczenia woli, co jest wyrazem akceptacji jego treści i dowodzi, że osoba, która podpisała dokument, zakończyła składanie oświadczenia woli lub wiedzy.

Należy postulować, aby w przypadku posługiwania się podpisem nieczytelnym lub w wersji skróconej używać pieczęci imiennej, identyfikującej osobę składającą podpis lub nadrukowywać dodatkowo na dokumencie (przy podpisie) dane personalne tej osoby. Pozwoli to uniknąć wątpliwości co do osoby, która podpisała wyciąg z ksiąg rachunkowych funduszu sekurytyzacyjnego lub oświadczenie wymienione w art. 194 FundInwU, a jest to konieczne do ustalenia jej umocowania do działania w imieniu funduszu.

Stwierdzenie, że dokumenty prywatne w postaci wyciągu z ksiąg funduszu sekurytyzacyjnego lub oświadczenia zawierającego zobowiązania, zwolnienie z zobowiązań, zrzeczenie się praw lub pokwitowanie odbioru należności, zostały opatrzone pieczęcią towarzystwa zarządzającego funduszem inwestycyjnym i podpisane przez osoby upoważnione do składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków majątkowych funduszu, wywołuje skutek w postaci obdarzenia ich mocą dowodową dokumentu urzędowego.

Powyższe rozważania uzasadniają wniosek, że [...]