Abstrakt

Rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z 22.12.2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych¹ reguluje kwestie doniosłe dla przebiegu postępowania sądowego. Ta część jego postanowień, w której znajdują się reguły jurysdykcji, ma decydujące znaczenie dla podjęcia decyzji, czy dany sąd jest właściwy do orzekania w sprawie z tzw. obcym elementem. Stąd też istotne znaczenie ma precyzyjne określenie pojęć, którymi posługuje się rozporządzenie, np. pojęcia praw rzeczowych na nieruchomościach. Pomocne w tym zakresie jest orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości, który stoi na stanowisku, że terminy zawarte w rozporządzeniu nr 44/2001 należy interpretować w sposób autonomiczny. Pogląd taki był wielokrotnie wyrażany przez Trybunał również w odniesieniu do postanowień tego aktu prawnego dotyczących jurysdykcji wyłącznej, które będą przedmiotem rozważań w niniejszym artykule.

Wprowadzenie

Na wstępie należy zauważyć, że rozporządzenie 44/2001, choć w pewnych punktach różni się od Konwencji brukselskiej i lugańskiej², to jednak przejmuje wiele spośród ich postanowień (stąd też potocznie nazywa się je Brukselą I). Podobieństwo regulacji pozwala odwoływać się do orzeczeń wydanych przez Trybunał Sprawiedliwości (dalej jako: Trybunał) jeszcze na gruncie Konwencji brukselskiej (art. 68 ust. 2 rozporządzenia 44/2001 przewiduje wyraźnie, że: „o ile niniejsze rozporządzenie zastępuje w stosunkach pomiędzy państwami członkowskimi postanowienia Konwencji brukselskiej, odesłania do tejże konwencji uważa się za odesłania do niniejszego rozporządzenia”). W rezultacie rozstrzygnięcia dotyczące art. 16 Konwencji brukselskiej, który regulował przypadki jurysdykcji wyłącznej, zachowują swoją aktualność w odniesieniu do obecnie obowiązujących przepisów prawnych, zawartych w art. 22 rozporządzenia 44/2001.

Warto też odnotować, że zgodnie z art. 25 rozporządzenia 44/2001 sąd państwa członkowskiego stwierdza z urzędu brak swej jurysdykcji, jeżeli wystąpiono do niego o rozpoznanie sprawy należącej do jurysdykcji wyłącznej sądu innego państwa członkowskiego. Oznacza to, że sądy mają obowiązek zbadać, czy sprawa, która została do niego wniesiona, nie należy do wyłącznej jurysdykcji sądu innego państwa członkowskiego. Dlatego też znajomość regulacji zawartych w art. 22 rozporządzenia 44/2001 oraz orzecznictwa, które dotyczy tego postanowienia, ma duże praktyczne znaczenie.

Istota i charakter prawny jurysdykcji wyłącznej

Istota jurysdykcji wyłącznej polega na tym, że jej występowanie jest przesłanką negatywną do prowadzenia postępowania w innych państwach członkowskich (stąd wskazany wyżej obowiązek zbadania, czy inny sąd nie jest wyłącznie właściwy w danej sprawie). Wyklucza ona stosowanie reguł dotyczących jurysdykcji ogólnej, szczególnej, w sprawach ubezpieczeniowych, konsumenckich i indywidualnych umów o pracę. Nie można również od niej odstąpić na podstawie umów o jurysdykcję oraz na skutek wdania się w spór przed sądem, któremu taka jurysdykcja wyłączna nie przysługuje. Przestrzeganie postanowień w tym zakresie jest istotne, bowiem wydanie orzeczenia zagranicznego z naruszeniem przepisów o jurysdykcji wyłącznej jest podstawą do odmowy jego uznania lub stwierdzenia wykonalności.

W związku z wyjątkowym charakterem omawianej jurysdykcji Trybunał podkreśla, że jej przypadki nie mogą być interpretowane szerzej, niż wynikałoby to z ich celu³. Jest to przy tym katalog zamknięty. Trybunał zauważa również, że skutkiem zastosowania przepisów dotyczących jurysdykcji wyłącznej jest „pozbawienie strony możliwości wyboru sądu, jaki miałyby w innym przypadku, a w niektórych przypadkach strony podlegać będą jurysdykcji sądu, który dla żadnej z nich nie jest sądem miejsca jej zamieszkania”⁴. Właśnie dlatego nie należy stosować rozszerzającej interpretacji tych postanowień rozporządzenia 44/2001. Warto odnotować, że taką wykładnię przyjął Trybunał od samego początku, a zatem w odniesieniu do postanowień art. 16 Konwencji brukselskiej, co do zasady, tożsamych z art. 22 rozporządzenia 44/2001.

Przypadki jurysdykcji wyłącznej

1. Prawa rzeczowe na nieruchomościach oraz najem lub dzierżawa nieruchomości

W sprawach, których przedmiotem są prawa rzeczowe na nieruchomościach oraz najem lub dzierżawa nieruchomości, jurysdykcja należy do sądów państwa członkowskiego, w którym nieruchomość jest położona. Zdaniem Trybunału, zasadniczym powodem takiego rozwiązania jest „okoliczność, że ze względu na jego fizyczną bliskość sąd miejsca położenia nieruchomości jest predestynowany do posiadania najpełniejszych informacji o stanie faktycznym dzięki przeprowadzeniu wizji lokalnej, dowodów ze świadków, ekspertyz biegłych oraz do stosowania zasad i zwyczajów, które są zwykle zasadami i zwyczajami państwa położenia nieruchomości”⁵. Podkreśla przy tym, że przyznanie jurysdykcji wyłącznej sądowi miejsca położenia nieruchomości, któremu ze względu na bliskość położenia najłatwiej jest ustalić stan faktyczny, odpowiada interesowi dobrej administracji wymiaru sprawiedliwości⁶.

Pojęcie praw rzeczowych na nieruchomościach oraz najmu i dzierżawy ma być interpretowane w sposób autonomiczny. Trybunał uznaje, że prawo rzeczowe to takie, które jest skuteczne erga omnes. Podkreśla jednak, że jurysdykcja wyłączna sądu, w którym nieruchomość jest położona, „nie obejmuje wszystkich spraw, których przedmiot stanowi prawo rzeczowe na nieruchomości, lecz tylko te spośród nich, które należą do zakresu zastosowania tej konwencji i zaliczają się do spraw zmierzających do określenia: granic lub składu nieruchomości, własności, posiadania lub istnienia innych praw rzeczowych na nieruchomości i zapewnienia osobom, którym te prawa przysługują, ochrony związanych z nimi uprawnień”⁷.

Dla zastosowania tej podstawy jurysdykcji nie wystarczy przy tym, aby powództwo dotyczyło prawa rzeczowego na nieruchomości lub pozostawało z nią w związku. Konieczne jest, aby powództwo opierało się na prawie rzeczowym i nie wynikało ze stosunku obligacyjnego⁸. Zgodnie z tym stanowiskiem, Trybunał uznał, że [...]