Abstrakt
Ustawą z 9.1.2009 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw do Kodeksu postępowania cywilnego zostało wprowadzone kolejne postępowanie odrębne: elektroniczne postępowanie upominawcze uregulowane w art. 50528–50537 KPC1. Ta nowelizacja KPC stanowi jeden z etapów informatyzacji wymiaru sprawiedliwości, a wprowadzenie elektronicznego postępowania upominawczego może istotnie ograniczyć liczbę spraw załatwianych w zwykłym postępowaniu upominawczym.
Uwagi ogólne
1. Przyczyny wprowadzenia nowej regulacji
Elektroniczne postępowanie upominawcze zostało wprowadzone do polskiego systemu prawnego mocą ustawy z 9.1.2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Na mocy ZmKPCU wprowadzono vacatio legis. Jako zasadę przyjęto w art. 10, że wchodzi ona w życie z dniem 1.1.2010 r., przy czym wyjątkowo w odniesieniu do niektórych przepisów tej ustawy przewidziano ich wcześniejsze obowiązywanie, a mianowicie:
– art. 126 § 6, art. 1311 § 3, art. 50531 § 6, art. 783 § 5 KPC, w brzmieniu ZmKPCU, art. 17b KomEgzU oraz art. 7 ZmKPCU, które weszły w życie z dniem ogłoszenia ZmKPCU, tj. z dniem 17.2.2009 r.;
– art. 2–4 oraz art. 6 i 8 ZmKPCU, art. 2 ust. 4 pkt 3, art. 85 ust. 1 pkt 19 KomEgzU, które weszły w życie z dniem 1.10.2009 r.
Warto zauważyć, że przepisy, które weszły w życie z dniem ogłoszenia ZmKPCU, zawierają przede wszystkim odpowiednie delegacje dla Ministra Sprawiedliwości do wydania rozporządzeń wykonawczych niezbędnych do funkcjonowania elektronicznego postępowania upominawczego. Czas wydania tych rozporządzeń ma podstawowe znaczenie dla należytego przygotowania niezbędnej infrastruktury technicznej, jak również przygotowania sędziów, pełnomocników zawodowych i potencjalnych uczestników elektronicznego postępowania cywilnego do prawidłowego podejmowania czynności w nowym rodzaju postępowania cywilnego. Wypada więc zauważyć, że długi okres oczekiwania na opublikowanie aktów wykonawczych przez Ministra Sprawiedliwości nie sprzyjał należytemu przygotowaniu przed 1.1.2010 r. zarówno sędziów i referendarzy, jak i pełnomocników zawodowych, do podejmowania czynności w elektronicznym postępowaniu upominawczym.
Przyczyny wprowadzenia nowej regulacji nie budzą wątpliwości. Zamierzeniem ustawodawcy jest przyspieszenie rozpoznania niektórych spraw cywilnych wraz z jednoczesnym obniżeniem kosztów postępowania. Chodzi głównie o sprawy o roszczenia pieniężne, w których stan faktyczny nie jest skomplikowany i nie wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego. Niezbyt trafne są jednak niektóre tezy zawarte w uzasadnieniu projektu ZmKPCU2, w których podano cel wprowadzenia nowego rodzaju postępowania cywilnego. Wątpliwości budzi zwłaszcza sformułowanie, według którego „celem zaproponowanych zmian jest odciążenie sądów od rozpoznawania spraw drobnych”. Z tego sformułowania wynikają dwie istotne tezy, z którymi nie można się zgodzić. Po pierwsze, można z niego wysnuć błędny wniosek, że elektroniczne postępowanie upominawcze stanie się pozasądowym postępowaniem cywilnym, skoro w efekcie jego wprowadzenia ma nastąpić „odciążenie sądów”. Zapewne projektodawcom chodziło o to, że następstwem wprowadzenia nowego postępowania będzie ograniczenie liczby spraw załatwianych w zwykłym postępowaniu upominawczym, uregulowanym w art. 4971–505 KPC. Zarówno jednak wyżej wymienione postępowanie, jak i elektroniczne postępowanie upominawcze są postępowaniami sądowymi, a więc efektem zmian będzie odciążenie niektórych sądów wiążące się z jednoczesnym zwiększeniem zadań innych sądów (bądź też jednego sądu rejonowego). Po drugie, według uzasadnienia w elektronicznym postępowaniu upominawczym mają być załatwiane sprawy drobne. Nie jest to precyzyjne sformułowanie, ponieważ w postępowaniu tym nie ma określonej górnej granicy wysokości dochodzonych roszczeń, a więc nie ma przeszkód prawnych, by załatwiać w nim sprawy o wysokiej wartości przedmiotu sporu.
Pomimo braku precyzji w uzasadnianiu celu nowej regulacji przez projektodawców, wprowadzenie elektronicznego postępowania upominawczego trzeba ocenić pozytywnie. Jest ono wymuszone aktualnym poziomem rozwoju technik informatycznych, które wkraczają do różnych dziedzin życia społecznego, w tym także do obrotu prawnego pozasądowego i sądowego3. Modyfikacja formy czynności procesowych może stanowić zaś istotny instrument służący do usprawniania postępowania cywilnego4. Wprowadzanie technik informatycznych do postępowania cywilnego, jako sposób usprawniania postępowania cywilnego, jest obserwowane od dawna w systemach prawnych różnych państw, zwłaszcza państw o wysokim stopniu rozwoju tych technik5.
2. Miejsce elektronicznego postępowania upominawczego w systemie postępowania cywilnego
Elektroniczne postępowanie upominawcze stanowi kolejne postępowanie odrębne w ramach trybu procesowego. Nowa regulacja została zamieszczona w dodanym Rozdziale 1 Działu VIII Tytułu VII Księgi pierwszej Części pierwszej KPC. Co do takiego zabiegu legislacyjnego wypada zgłosić kilka uwag. Po pierwsze, modyfikacja systemu postępowań odrębnych robi wrażenie rozwiązania tymczasowego. Nie jest ona bowiem powiązana z ogólną przebudową tego systemu, jego uporządkowaniem, którego potrzeba jest dostrzegana od dawna6. Po drugie, już na etapie procesu legislacyjnego zwracano słusznie uwagę w doktrynie7 na niezachowanie reguły, według której wszystkie szczególne regulacje dotyczące postępowania odrębnego w stosunku do procesu zwykłego powinny być zamieszczone w tworzonej, nowej jednostce systematyzacyjnej kodeksu. Reguły tej nie zachowano jednak przy wprowadzaniu do KPC konstrukcji elektronicznego postępowania upominawczego. W konsekwencji niektóre rozwiązania szczegółowe znalazły się w tym fragmencie KPC, który zawiera unormowania odnoszące się do procesu trybu zwykłego, np. właściwość sądu (art. 17 pkt 4 KPC).
Biorąc pod uwagę złożony system postępowań odrębnych w polskim procesie cywilnym, szczególnego znaczenia nabiera określenie stosunku elektronicznego postępowania upominawczego do innych postępowań odrębnych. Dla wyznaczenia tego stosunku kluczowe znaczenie mają przepisy art. 50528, 50529 oraz 4791a KPC. Pierwszy z wymienionych przepisów określa wprost stosunek elektronicznego postępowania upominawczego do postępowania upominawczego unormowanego w Rozdziale 3 Działu V Tytułu VII Księgi pierwszej Części pierwszej KPC. Brzmienie tego przepisu daje podstawę do określenia postępowania upominawczego, unormowanego w art. 4971–505 KPC, jako zwykłego postępowania upominawczego. Elektroniczne postępowanie upominawcze stanowi zaś szczególny rodzaj postępowania w stosunku do zwykłego postępowania upominawczego8. Za takim ujęciem przemawia określona przez ustawodawcę kolejność stosowania przepisów KPC w elektronicznym postępowaniu upominawczym, według której przepisy o zwykłym postępowaniu upominawczym stosuje się w elektronicznym postępowaniu z odrębnościami wynikającymi z Rozdziału 1 Działu VIII Tytułu VII Księgi pierwszej Części pierwszej KPC.
Przepis art. 50529 KPC reguluje kwestię stosunku elektronicznego postępowania upominawczego do innych postępowań odrębnych w procesie cywilnym niż zwykłe postępowanie upominawcze. Wyłączono w nim możliwość zastosowania w elektronicznym postępowaniu upominawczym przepisów regulujących inne postępowanie odrębne niż zwykłe postępowanie upominawcze. Takie rozwiązanie wypada ocenić pozytywnie. Wprowadzanie przez ustawodawcę kolejnych postępowań odrębnych w ramach procesu cywilnego pozwala zachować spójność systemu procesowego pod warunkiem, że poszczególne postępowania nie będą się krzyżować, a więc nie zajdzie konieczność stosowania w postępowaniu przepisów regulujących różne postępowania odrębne. Przy normowaniu postępowań odrębnych powinno się dążyć do zachowania reguły rozłączności co do zakresu ich zastosowania9.
Brzmienie powołanego art. 50529 KPC sprawia, że [...]