Abstrakt
Do Sejmu VI kadencji skierowany został rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym1, w którym zaproponowano zmiany licznych przepisów tego prawa, obejmujące – według Uzasadnienia projektu2 – obok „głębszych zmian merytorycznych podyktowanych potrzebami praktyki (…) także dostosowanie przepisów prawa upadłościowego i naprawczego do treści innych ustaw, które weszły w życie, zostały uchylone albo uległy zmianom po jego uchwaleniu (np. prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi, kodeks cywilny, kodeks rodzinny i opiekuńczy)”. W toku konsultacji społecznych zgłoszono nowe propozycje co do wielu rozwiązań, które w części zostały uwzględnione. W rezultacie, uchwalona w dniu 6.3.2009 r. ustawa o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym3, która weszła w życie z dniem 2.5.2009 r., przyniosła szereg zmian o różnej doniosłości jurydycznej. W niniejszym opracowaniu zostaną przedstawione zmiany dotyczące wyłącznie kwestii o istotnym znaczeniu merytorycznym, ramy artykułu bowiem nie pozwalają na omówienie wszystkich dokonanych zmian, z których znaczna część ma zresztą tylko charakter stylistyczny.
Wpływ ogłoszenia upadłości na postępowania sądowe i administracyjne
1. Dopuszczalność wszczęcia spraw sądowych i administracyjnych
„Wprowadzenie art. 1371 ma służyć wypełnieniu luki istniejącej dotąd w ustawie, zgodnie z przyjętą w praktyce i nauce wykładnią”4. Luka ta w odniesieniu do spraw sądowych powstała na skutek nieprzejęcia przez ustawę z 28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze5 art. 30 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 24.10.1934 r. – Prawo o postępowaniu układowem6, który stanowił: „Otwarcie postępowania układowego nie tamuje możności wszczynania przeciwko dłużnikowi nowych spraw sądowych. Koszty procesu obciążają powoda, jeżeli nie było przeszkody do wciągnięcia wierzytelności w całości na listę wierzytelności”. Pod rządem tego przepisu przyjmowano powszechnie, że dopuszczalne jest nie tylko wszczynanie przeciwko dłużnikowi „nowych spraw sądowych” w poszukiwaniu wierzytelności objętych postępowaniem układowym, lecz także kontynuowanie spraw dawniej wszczętych o te wierzytelności.
Pod rządem przepisów art. 138 i 139 PrUpN w ich pierwotnej wersji również nie było wątpliwości, mimo braku odpowiednika art. 30 PrUkł, że przeciwko upadłemu dłużnikowi można wszczynać nowe sprawy sądowe o wierzytelności objęte układem, a także kontynuować postępowania wszczęte przed ogłoszeniem upadłości. Identyczne reguły stosowano także w orzecznictwie administracyjnym i sądowo-administracyjnym. Przekonanie co do dopuszczalności takiej praktyki opierało się na treści przepisu art. 281 ust. 2 PrUpN oraz na braku w postępowaniu z możliwością zawarcia układu odpowiednika art. 145 PrUpN, który uzależniał podjęcie zawieszonego postępowania od odmowy umieszczenia wierzytelności na liście wierzytelności. W gruncie rzeczy zatem komentowany przepis nie zmienia istniejącego stanu prawnego, lecz tylko potwierdza dotychczasową wykładnię i ukształtowaną na jej podstawie praktykę sądów i organów administracyjnych.
Znaczenie reguł wysłowionych w przepisach art. 30 zd. 2. PrUkł i art. 1371 PrUpN jest identyczne w części odnoszącej się do „spraw sądowych”, wypowiedzi zatem doktryny, wyrażone na gruncie pierwszego z nich, zachowują w pełni swój walor również obecnie. Chodzi tu mianowicie o następujące twierdzenia:
1) przepis nie dotyczy procesów o wierzytelności objęte układem (art. 271–274 PrUpN), wszczętych przed ogłoszeniem upadłości i następnie kontynuowanych w jej toku; w tych sprawach należy stosować ogólne przepisy KPC o kosztach procesu. Omawiany przepis nie dotyczy jednak także procesów wszczętych już po ogłoszeniu upadłości na skutek braku uznania przez upadłego wierzytelności zgłoszonej w postępowaniu upadłościowym, wierzyciel bowiem ma wówczas oczywisty interes prawny w uzyskaniu rozstrzygnięcia stwierdzającego jego prawa, czy to w formie wyroku ustalającego istnienie wierzytelności, czy też wyroku zasądzającego tę wierzytelność. W innych przypadkach wierzyciel powinien ponieść koszty procesu bez względu na wynik sprawy, chodzi bowiem o to, by nie wszczynać zbędnych postępowań przed sądem;
2) sposób sformułowania komentowanego przepisu uzasadnia wniosek, że jeżeli przeszkody wciągnięcia na listę wierzytelności dotyczyły tylko części wierzytelności, o którą wszczęto proces po ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu, to rozstrzygnięcie o kosztach procesu powinno opierać się wyłącznie na przepisach KPC;
3) zwrot „koszty procesu obciążają wszczynającego postępowanie” (tu: powoda) należy rozumieć nie tylko w tym sensie, że wierzycielowi nie należy się zwrot kosztów poniesionych przez niego samego, lecz także w sensie obowiązku zwrotu kosztów poniesionych przez dłużnika (np. na wynagrodzenie pełnomocnika procesowego). Za stanowiskiem tym, oprócz brzmienia przytoczonego sformułowania, przemawia także okoliczność, że omawiane uregulowanie spełnia w gruncie rzeczy tę samą funkcję, co przepis art. 101 KPC, który – jak wiadomo – wyraźnie przyznaje pozwanemu, „pomimo uwzględnienia powództwa”, prawo żądania zwrotu poniesionych przez niego kosztów procesu7.
W razie, gdy nastąpiła odmowa wciągnięcia wierzytelności na listę wierzytelności, wierzyciel może wnieść zażalenie albo powództwo; jeżeli jednak mógłby osiągnąć cel przez wniesienie zażalenia, żądanie zwrotu kosztów procesu należałoby ocenić jako bezzasadne ze względu na treść przepisu art. 103 § 1 KPC.
„Zmiany proponowane w odniesieniu do art. 139–141 oraz art. 143–146 PrUpN mają na celu jaśniejszą redakcję tych przepisów, normujących złożoną problematykę wpływu upadłości na dopuszczalność prowadzenia postępowań dotyczących masy upadłości oraz usunięcie z nich pewnych niekonsekwencji terminologicznych. Nie zmieniają one zasadniczo dotychczasowej relacji między upadłością oraz postępowaniami cywilnymi i administracyjnymi”8.
2. Wyłączność zarządcy
Przepis art. 139 ust. 1 PrUpN dotyczy sytuacji, w której zarząd majątkiem upadłego sprawuje zarządca w całości; jeśli natomiast zarządca sprawuje zarząd tylko częścią majątku upadłego (dopuszczalność takiego rozwiązania wynika wyraźnie z treści art. 156 ust. 3 PrUpN), stosować należy reguły zawarte w przepisach art. 138 ust. 1–3 PrUpN.
Komentowany przepis, wzorem uregulowania zawartego w art. 935 § 1 KPC in fine, przyznaje zarządcy pozycję strony z wyłączeniem upadłego dłużnika – właściciela majątku. Konstrukcja ta znana jest prawu procesowemu jako zastępstwo procesowe pośrednie, bezwzględne. Oznacza to, że zarządca jest podmiotem podstawionym w miejsce podmiotu objętego działaniem normy prawnej, czyli dłużnika9. Legitymacja procesowa przysługuje wówczas tylko podmiotowi podstawionemu, w omawianym przypadku – zarządcy.
W konsekwencji [...]