Abstrakt
Artykuł przedstawia problematykę obowiązku dołączenia odpisu załącznika w postaci sporządzonych przez ubezpieczyciela akt szkodowych do pozwu przez ubezpieczyciela i powstających w związku z tym skutków procesowych. Autor zwraca uwagę, że użyte w art. 249 KPC pojęcie „ksiąg i dokumentów przedsiębiorstwa” należy ograniczyć do sytuacji, w których sporządzana i prowadzona jest dokumentacja dotycząca rachunkowości danego podmiotu lub ustaleniem jego struktury kapitałowej. W świetle przedstawionych argumentów praktykę niezałączania kopii akt szkodowych należy ocenić negatywnie.
Wprowadzenie
Dokumentacja sporządzana przez ubezpieczyciela w związku z likwidacją szkody ubezpieczeniowej, określana jako akta szkodowe1, jest jednym z istotniejszych środków dowodowych w sprawach o zapłatę m.in. na tle roszczeń z tytułu obowiązkowych ubezpieczeń komunikacyjnych2. Powstaje wątpliwość, czy do dowodu z akt szkodowych powinno stosować się art. 249 KPC, zgodnie z którym w sprawach dotyczących przedsiębiorstwa handlowego lub przemysłowego, w razie powołania się jednej ze stron na księgi i dokumenty przedsiębiorstwa, należy je przedstawić sądowi, jeżeli sąd uzna wyciąg za niewystarczający (art. 249 KPC § 1), zaś gdy zachodzi istotna trudność w dostarczeniu ksiąg do sądu, sąd może przejrzeć je na miejscu lub zlecić sędziemu wyznaczonemu ich przejrzenie i sporządzenie niezbędnych wyciągów (art. 249 § 2 KPC). W praktyce dopuszcza się taką możliwość. Sporadycznie niedołączanie kserokopii akt bywa przez sądy powszechne traktowane jako brak formalny uniemożliwiający nadanie sprawie biegu. Można bronić zapatrywania, że art. 249 KPC powinno się stosować wyłącznie do dokumentów księgowych przedsiębiorstwa prowadzonych na podstawie przepisów o rachunkowości, natomiast nie ulega wątpliwości, że akta szkodowe nie mają takiego charakteru. Pożądane jest przesądzenie, czy w razie niedołączenia odpisu załącznika w postaci sporządzonych przez ubezpieczyciela akt szkodowych, mamy do czynienia z brakiem formalnym wniesionego pisma z perspektywy wymagania przewidzianego w art. 128 KPC. Celowe jest także odniesienie się do relacji między wskazanym przepisem a normą zawartą w art. 249 § 1 KPC.
| Przedmiotowe zagadnienie pojawiało się już na wokandzie SN. W postanowieniu SN z 20.11.2008 r.3 zarysowała się wątpliwość, czy sporządzone przez ubezpieczyciela akta szkodowe w związku z likwidacją szkody stanowią księgi i dokumenty przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 249 § 1 KPC, jak również, czy dołączenie do pozwu przez ubezpieczyciela akt szkodowych w postaci załączników dokumentów, zobowiązuje powoda zgodnie z art. 128 KPC do dołączenia także odpisów tych załączników dla doręczenia ich pozwanemu? Sąd Najwyższy nie przesądził jednak tej kwestii, uznając, że w danym wypadku obraza art. 128 KPC była oczywista, skoro do pozwu powód nie dołączył akt szkody, lecz jedynie kserokopie zawartych w nich dokumentów, przy czym nie było jasne, czy wyczerpują one zawartość akt szkodowych. Problem ten pojawił się ponownie w związku z kolejnym zagadnieniem prawnym przedstawionym SN: „Czy niedołączenie przez pozwanego ubezpieczyciela do sprzeciwu od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym odpisu dokumentów znajdujących się w aktach szkodowych sporządzonych w związku z likwidacją szkody i dołączonych do sprzeciwu dla doręczenia ich powodowi, stanowi brak formalny sprzeciwu uniemożliwiający nadanie mu biegu?”4. Dołączono wówczas do sprzeciwu akta szkody w oryginale, jak również w sprzeciwie powołano jako dowody numery kart z tych akt. Jednakże w tym wypadku podstawą zaskarżonego postanowienia był art. 4798a § 5 zd. 2 KPC5, uznany za sprzeczny z Konstytucją w zakresie, w jakim w postępowaniu w sprawach gospodarczych przewidywał, że sąd odrzucał zawierające braki formalne zarzuty od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym oraz sprzeciw od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym, wniesione przez przedsiębiorcę reprezentowanego przez adwokata lub radcę prawnego, bez uprzedniego wezwania do ich uzupełnienia6. Sąd Rejonowy odrzucił bowiem sprzeciw od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym7 stwierdzając brak uniemożliwiający nadanie mu biegu, polegający na niedołączeniu odpisu załącznika, czyli akt szkodowych. W tej sytuacji SN ograniczył się do stwierdzenia, że w związku z orzeczeniem TK, przywrócenie stanu konstytucyjności wymaga uchylenia zaskarżonego postanowienia wobec jego nieprawomocności. W dalszym ciągu brak zatem jednoznacznej wypowiedzi SN, która umożliwiłaby rozwianie pojawiających się wątpliwości. |
Realizacja uprawnień strony do zapoznania się z treścią składanych dokumentów
Pismo procesowe powinno zawierać wymienienie załączników, zaś z przepisu art. 128 KPC wynika, że załączniki należy do tego pisma dołączyć. Regulacja ta kreuje jedno z wymagań formalnych pism procesowych składanych przez strony. Mechanizm ten służy zapewnieniu stronom gwarancji obrony ich praw, przyczynia się także do realizacji zasady audiatur et altera pars8. Każdy uczestnik toczącego się sporu jest zatem uprawniony do otrzymywania wnoszonych przez inne podmioty pism procesowych. Jeżeli strona składa w sądzie pismo procesowe wraz z załącznikami, to niezbędne jest zagwarantowanie podmiotom zaangażowanym w sprawę możliwości zapoznania się z całym materiałem procesowym, czemu służy właśnie wymaganie dołączenia do zawierającego załączniki pisma procesowego także odpowiedniej liczby odpisów samego pisma wraz z załącznikami, celem dokonania niezbędnych doręczeń. Rozwiązanie to jest charakterystyczne dla całego postępowania cywilnego, z niewielkimi wyjątkami uzasadnionymi brakiem interesu strony przeciwnej w otrzymywaniu odpisu pisma procesowego i załączników9. Artykuł 128 KPC odnosi się do sytuacji, w których strona dołącza załączniki do pisma procesowego składanego poza rozprawą, nie dotyczy natomiast tych wypadków, w których dokument składany jest przez stronę na rozprawie. Z kolei zgodnie z art. 129 KPC strona powołująca się w piśmie na dokument obowiązana jest na żądanie przeciwnika złożyć oryginał dokumentu w sądzie jeszcze przed rozprawą.
Wyróżnić można dwa sposoby zmierzające do realizacji uprawnienia strony do zapoznania się z treścią składanych dokumentów. Wbrew pozorom [...]