Abstrakt

Problematyka ładu korporacyjnego spółek publicznych stanowi centralny obszar reform podejmowanych w celu modernizacji norm prawa wspólnotowego dotyczących spółek. Najbardziej spektakularnym owocem tych działań jest uchwalenie dyrektywy 2007/36/WE w sprawie wykonywania praw akcjonariuszy spółek publicz­nych. Akt ten doprowadził do głębokiej reformy zasad zwoływania i odbywania walnych zgromadzeń. Implementacja dyrektywy 2007/36/WE do prawa polskiego spotkała się z żywą reakcją w polskim piśmiennictwie. Warto jednak poświęcić miejsce także innym regulacjom wspólnotowym, które od niedawna wpływają na ład korporacyjny polskich spółek publicznych. Na mocy dyrektywy 2006/46/WE spółki zostały zobowiązane do publikowania oświadczeń o stosowaniu zasad ładu korporacyjnego, a członków organów objęto wspólną odpowiedzialnością za sprawozdania finansowe. Dyrektywa 2006/43/WE nakazuje natomiast powoływanie komitetów audytu w „jednostkach zainteresowania publicznego”. Znaczenie niektórych z wprowadzonych instrumentów jest sporne i stanowi przedmiot kontrowersji w praktyce.

Obowiązek składania oświadczeń o stosowaniu zasad ładu korporacyjnego

1. Obowiązki informacyjne jako instrument ładu korporacyjnego

Podstawowym narzędziem umożliwiającym realizację postulatów nowoczesnego ładu korporacyjnego są obowiązki informacyjne. Nakaz informowania o standardach przyjętych w spółkach pełni funkcję dyscyplinującą korporacyjnych decydentów, ponieważ zmusza do ujawnienia istniejącego stanu i wyjaśnienia przyczyn, a w ten sposób skłania do unikania praktyk postrzeganych jako negatywne.

Model kształtowania pozytywnych standardów prawa spółek przez obowiązki informacyjne znajduje punkt kulminacyjny w idei zbiorów (kodeksów) ładu korporacyjnego. Stanowią one owoc wzrostu zainteresowania problematyką ładu korporacyjnego, który nastąpił na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat. Fenomen ponadnarodowego „ruchu na rzecz poprawy ładu korporacyjnego” doprowadził do sytuacji, w której zbiory dobrych praktyk korporacyjnych są dziś obecne na większości liczących się rynków kapitałowych¹. Podstawową funkcją zbiorów dobrych praktyk jest dostarczenie informacji i wymuszenie przestrzegania pozytywnych standardów ładu korporacyjnego przez zapewnienie pełnej przejrzystości stosunków w spółkach². Idea zbiorów dobrych praktyk korporacyjnych polega na uzupełnieniu regulacji bezwzględnie obowiązującej dyspozytywnymi standardami, których przestrzeganie bądź nieprzestrzeganie spółki są zobowiązane ujawniać. Integralnym składnikiem idei zbiorów dobrych praktyk korporacyjnych jest dlatego mechanizm publikowania oświadczeń co do stosowania zasad. Zasady wiążą w myśl reguły comply or explain, czyli „zastosuj albo wyjaśnij, dlaczego tego nie czynisz”. W założeniu oświadczenia spółek mają być sygnałem dla inwestorów i stanowić jeden z czynników determinujących atrakcyjność inwestycji, a w konsekwencji wpływać na wycenę akcji. Zbiory dobrych praktyk korporacyjnych pozwalają w sposób elastyczny uwzględnić indywidualne uwarunkowania i zróżnicowane sytuacje, w których znajdują się spółki³.

W ramach prac nad modernizacją europejskiego prawa spółek uznano, że ujawnianie standardów ładu korporacyjnego może stanowić istotny instrument poprawy stosunków w spółkach publicznych⁴. W rezultacie dyrektywa 2006/46/WE zmieniająca Czwartą dyrektywę w sprawie rocznych sprawozdań finansowych i Siódmą dyrektywę w sprawie sprawozdań skonsolidowanych⁵ wprowadziła do Czwartej dyrektywy obowiązek umieszczenia w jednostkowym sprawozdaniu z działalności spółki oświadczenia o stosowaniu zasad ładu korporacyjnego (art. 46a Czwartej dyrektywy). W skonsolidowanym sprawozdaniu z działalności powinien natomiast znaleźć się opis głównych cech systemów kontroli wewnętrznej i zarządzania ryzykiem stosowanych przez grupę kapitałową w odniesieniu do procesu sporządzania skonsolidowanych sprawozdań finansowych (art. 36 ust. 2 lit. f) Siódmej dyrektywy).

2. Standardy prawa wspólnotowego

Artykuł 46a Czwartej dyrektywy kształtuje szeroko treść oświadczenia o stosowaniu zasad ładu korporacyjnego. Państwa członkowskie mają przy tym prawo rozszerzyć zakres informacji wymaganych od spółek (standard minimalny).

Po pierwsze, spółka ma obowiązek wskazać zbiór (kodeks) zasad ładu korporacyjnego, któremu podlega oraz – ewentualnie – na którego stosowanie zdecydowała się dobrowolnie, względnie wszelkie odpowiednie informacje dotyczące stosowanych przez siebie praktyk w zakresie ładu korporacyjnego wykraczających poza wymogi przewidziane prawem krajowym (art. 46a ust. 1 lit. a) Czwartej dyrektywy).

Po drugie, oświadczenie podlega mechanizmowi comply or explain. Spółka powinna wyjaśnić przyczyny, dla których odstępuje od poszczególnych postanowień zbioru zasad ładu korporacyjnego stosowanego obligatoryjnie oraz (ewentualnie) dobrowolnie. Powinna także (odrębnie) wyjaśnić decyzję o niestosowaniu wszystkich postanowień zbioru (art. 46a ust. 1 lit. b) Czwartej dyrektywy).

Po trzecie, oświadczenie powinno opisywać główne cechy stosowanych w spółce systemów kontroli wewnętrznej i zarządzania ryzykiem w odniesieniu do procesu sporządzania sprawozdań finansowych (art. 46a ust. 1 lit. c) Czwartej dyrektywy).

Po czwarte, przedmiotem ujawnienia są konkretne rozwiązania z zakresu ładu korporacyjnego przyjęte w danej spółce. Chodzi o informacje o: [...]