Abstrakt

Niniejszy artykuł stanowi głos w dyskusji nad interpretacją uregulowania w polskim systemie prawnym zagadnienia zasad udzielania komornikowi przez banki informacji niezbędnych do prowadzenia egzekucji. Problem ten budzi wiele rozbieżności zarówno wśród teoretyków, jak i praktyków prawa ze względu na uregulowanie tej materii w trzech odrębnych ustawach. W końcowej części opracowania Autor formułuje warte rozpatrzenia wnioski de lege ferenda.

Uwagi wstępne

Przedmiot opracowania wymaga na wstępie wyjaśnienia elementów jurydycznych, które zostaną w nim poruszone. Nie sposób bowiem przedstawić całościowo zagadnień postawionych w jego tytule.

Zilustrujmy zatem problem, jaki obejmuje kontury artykułu, pytaniem w brzmieniu: „czy komornik sądowy prowadząc egzekucję ze świadczeń pieniężnych skierowaną do wierzytelności pieniężnych przysługujących dłużnikowi od innych podmiotów, może na podstawie art. 761 § 1 KPC w zw. z art. 2 ust. 5 ustawy z 29.8.1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji¹ oraz art. 105 ust. 1 pkt 2 lit. ł) ustawy z 29.8.1997 r. – Prawo bankowe², żądać od banku udzielenia informacji o osobach trzecich, które dokonują z bankiem czynności bankowych, polegających na wpłacie środków pieniężnych na rachunek bankowy dłużnika, jeżeli są to informacje niezbędne do prawidłowego prowadzenia egzekucji i wchodzą w zakres tajemnicy bankowej, o której mowa w art. 104 ust. 1 PrBank?”.

Dla naświetlenia istoty zagadnienia wystarczy na wstępie zasygnalizować, że zapatrywania wyrażone w orzecznictwie sądów powszechnych w tej kwestii są silnie rozchwiane, zaś doktryna tylko epizodycznie porusza ów temat, bez głębszej analizy. Negatywną odpowiedź na to pytanie udzieliła Rada Prawa Bankowego działająca przy Związku Banków Polskich podejmując w dniu 19.6.2008 r. rekomendację w sprawie zakresu informacji udzielanych komornikom sądowym żądanych w trybie art. 2 ust. 5 KomSEgzU w zw. z art. 105 ust. 1 pkt 2 lit. ł) PrBank³.

W opracowaniu świadomie nie zostały przytoczone poglądy wyrażone w tym przedmiocie w doktrynie prawa bankowego. Uwagi poczynione w piśmiennictwie dotyczą z reguły stanu prawnego sprzed nowelizacji omawianych przepisów. Dlatego nie ma pewności, czy na płaszczyźnie nowych regulacji komentatorzy podtrzymują nadal swoje stanowiska.

Poza zasięgiem omawianego zagadnienia pozostają kwestie tak oczywiste, jak procedura żądania wyjaśnień przez komornika sądowego i skutki odmowy ich udzielenia. Przytaczanie ich, wobec braku problemów wymagających wykładni, byłoby zbyteczne. Ze względu na ramy tematu, omówione instytucje nie będą dotyczyły innych postępowań, niż cywilne postępowanie egzekucyjne prowadzone przez komornika sądowego. Nie zostaną również poruszone kwestie materialnoprawne, takie jak odpowiedzialność banku i komornika za naruszenie tajemnicy bankowej, czy też kontrowersje związane z ochroną danych osobowych. Podjęte zostaną natomiast tak ważne zagadnienia, jak pojęcie i zakres informacji niezbędnych do prawidłowego prowadzenia egzekucji w konfrontacji z tajemnicą bankową oraz naszkicowane zostaną procesowe problemy ujawniające się w stosowaniu prawa.

Należy również zaakcentować, że komentowane wątpliwości stanowią wypowiedź w kwestii budzącej rozbieżności zarówno wśród teoretyków, jak i praktyków prawa. Przyjęty bowiem przez ustawodawcę mechanizm regulacyjny dotyczący zasad udzielania komornikowi przez banki informacji niezbędnych do prowadzenia egzekucji przy zastosowaniu klauzuli odsyłającej w trzech odrębnych ustawach, zwiększył ryzyko sporów i wątpliwości interpretacyjnych.

Dostrzegając zatem niezręczność legislacyjnego ujęcia w powołanych przepisach, nie sposób zabrać głosu w dyskusji nad ich interpretacją.

Teoretyczne aspekty tajemnicy bankowej w postępowaniu egzekucyjnym

1. Podstawa prawna żądania od banków informacji stanowiących tajemnicę bankową niezbędnych do prowadzenia postępowania egzekucyjnego

Zgodnie z zapowiedzią dokonaną we wprowadzeniu, należy zastanowić się nad podstawą prawną, na podstawie której komornik sądowy może żądać ujawnienia od banków informacji konfidencjonalnych. Stanowisko ustawodawcy w tej sprawie, ze względu na kilkakrotne i niespójne nowelizacje, nie jest konsekwentne. Obecnie trzy akty prawne zawierają regulacje, które potencjalnie mogą stać się źródłem żądania przez komornika udzielenia przez bank informacji skrytych. Zrozumienie dalszych wywodów wymaga poczynienia kilku uwag wstępnych dotyczących unormowań ustawowych. Przyjrzymy się zatem bliżej rozwiązaniom przyjętym przez prawodawcę i tłu, na którym powstały.

Z aktualnego brzmienia art. 761 § 1 KPC wynika, że organ egzekucyjny może zasięgać od banków informacji niezbędnych do prowadzenia egzekucji. Obecna treść przepisu jest efektem nowelizacji dokonanej ustawą z 2.7.2004 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw⁴, która weszła w życie w dniu 5.2.2005 r. W intencji wyrażonej w uzasadnieniu projektu ustawy, proponowana treść przepisu miała mieć na celu usprawnienie postępowania egzekucyjnego poprzez zmianę regulacji umożliwiających zdobywanie przez komornika informacji o majątku dłużnika. Legislator uznał, że nowe rozwiązania wyraźnie precyzują, od kogo komornik mógłby uzyskać informacje oraz jakiej treści, gdyż na tle dotychczasowej normy powstają wątpliwości, co do stosowania tego przepisu⁵.

Kolejna zmiana prawodawcy dotyczyła treści art. 2 ust. 5 KomSEgzU i dokonana została art. 2 lit. c) ustawy z 24.5.2007 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz innych ustaw⁶, która weszła w życie 1.1.2008 r. W art. 2 ust. 5 KomSEgzU wyraźnie zapisano wówczas, że banki są obowiązane na pisemne żądanie komornika udzielić mu „informacji niezbędnych do prawidłowego prowadzenia postępowania egzekucyjnego, postępowania zabezpieczającego oraz wykonywania innych czynności wynikających z jego ustawowych zadań, w szczególności dotyczących stanu majątku oraz umożliwiających identyfikację składników tego majątku”.

Legislator przyjmując zmianę brzmienia art. 2 ust. 5 KomSEgzU przeprowadził również nowelizację innych przepisów, w tym art. 105 ust. 1 pkt 2 lit. ł) PrBank, celem zapewnienia ich kompatybilności z przywołaną regulacją prawną. Artykuł 5 ZmKomSEgzU nadał nową treść art. 105 ust. 1 pkt 2 lit. ł) PrBank. W świetle tego przepisu bank ma obowiązek udzielenia informacji stanowiących tajemnicę bankową wyłącznie na żądanie komornika sądowego w zakresie niezbędnym do prawidłowego prowadzenia postępowania egzekucyjnego, postępowania zabezpieczającego oraz wykonywania innych czynności wynikających z jego ustawowych zadań.

Uzasadnieniem proponowanych zmian art. 2 ust. 5 KomSEgzU i art. 105 ust. 1 pkt 2 lit. ł) PrBank było usprawnienie egzekucji poprzez jej uskutecznienie i przyspieszenie⁷.

Na uwagę zasługuje stanowisko prawodawcy w kwestii kolizji przepisu art. 2 ust. 5 KomSEgzU z pozostałymi normami występującymi w aktach prawnych. W motywach legislacyjnych podkreślono, że w przypadku, gdy w innych ustawach, enumeratywnie wyliczonych w uzasadnieniu, w tym w prawie bankowym, przewidziano tryb udzielania informacji, który uregulowany jest w sposób odmienny, pierwszeństwo zastosowania uzyskuje proponowana norma z art. 2 ust. 5 KomSEgzU⁸.

Dokonując zestawienia art. 761 § 1 KPC, art. 2 ust. 5 KomSEgzU i art. 105 ust. 1 pkt 2 lit. ł) PrBank należy dojść do wniosku, że [...]