Abstrakt
Artykuł przedstawia analizę nie do końca jasnego w świetle dotychczasowej praktyki orzeczniczej oraz poglądów przedstawianych w doktrynie jednego ze znamion przestępstwa określonego w art. 586 KSH, stanowiącego o odpowiedzialności członków zarządu lub likwidatorów spółki w sytuacji niezłożenia w odpowiednim czasie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki.
Wprowadzenie
Ustawa z 28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze1 to zespół przepisów regulujących, najogólniej mówiąc, zasady wspólnego dochodzenia roszczeń wierzycieli od niewypłacalnych dłużników, a także zasady postępowania naprawczego wobec przedsiębiorców zagrożonych niewypłacalnością. Regulacje tego aktu prawnego odgrywają znaczącą rolę we współczesnym życiu gospodarczym. Pomijając wszystkie kwestie dotyczące stricte prawa gospodarczego, tj. w szczególności problematykę zasad prowadzenia postępowania upadłościowego i naprawczego, zauważyć trzeba, że przepisy PrUpN mają również ogromne znaczenie z punktu widzenia odpowiedzialności karnej. Po części wynika to m.in z tego, że przepisy omawianej ustawy zawierają tzw. przepisy karne (art. 522 i 523 PrUpN), w ramach których ustawodawca określił typy czynów zabronionych, które penalizują niektóre zachowania związane z postępowaniem prowadzonym na gruncie omawianych przepisów. Nie są to jednak jedyne czyny zabronione pod groźbą kary, mające związek z postępowaniem upadłościowym. Za równie istotne uznać także należy regulacje art. 302 KK (tzw. dowolne zaspokajanie wierzycieli w razie grożącej niewypłacalności lub upadłości) oraz przepis art. 586 KSH, który statuuje odpowiedzialność karną za tzw. przestępstwo niezgłoszenia w odpowiednim terminie wniosku o ogłoszenie upadłości. Mając na uwadze to, że ten ostatni przepis obejmuje zachowania, które inicjować mają postępowanie upadłościowe, można nawet przyjąć, iż pośród przepisów karnych dotyczących omawianej materii, przestępstwo z art. 586 KSH ma znaczenie podstawowe.
Przedmiotem niniejszego opracowania nie będzie jednak kompleksowa analiza zasad odpowiedzialności karnej sprawców przestępstwa z art. 586 KSH, ale jedynie wybrane zagadnienia z tym związane. W szczególności koncentrować się one będą wokół tzw. „warunków uzasadniających według przepisów upadłość spółki”, tj. jednego ze znamion tego przestępstwa.
Zakres znaczeniowy pojęcia „warunki uzasadniające według przepisów upadłość spółki”
Ustalenie zakresu znaczeniowego tego pojęcia jest niezwykle ważkie z punktu widzenia odpowiedzialności po- tencjalnych sprawców, tj. uczestników działań gospodarczych. Zresztą dla uczestników obrotu gospodarczego (członków zarządu spółek, likwidatorów), wyrok skazujący za takie przestępstwo, może skutkować także innymi niż karne implikacjami.
Regulacja art. 586 KSH uzależnia odpowiedzialność karną sprawcy omawianego przestępstwa od niezłożenia w odpowiednim czasie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki. Ustawa wiąże ten obowiązek z sytuacją „powstania warunków uzasadniających według przepisów upadłość spółki”. To swoiste blankietowe odesłanie, nakazuje poszukiwać owych „warunków” na gruncie przepisów regulujących prowadzenie postępowania upadłościowego. I tu właśnie dojdzie do styku regulacji karnomaterialnych z przepisami z zakresu szeroko pojmowanego prawa gospodarczego, a w szczególności prawa upadłościowego.
Statuując znamiona omawianego czynu zabronionego ustawodawca nie podał jednak żadnych wskazówek interpretacyjnych, w jaki sposób owe „warunki” należy pojmować. Odesłał jedynie do bliżej nieokreślonych „przepisów uzasadniających upadłość spółki”. Wydaje się, że owymi właściwymi przepisami, powinny być obecnie obowiązujące przepisy PrUpN, a wcześniej przepisy rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 24.10.1934 r. – Prawo upadłościowe2.
| Jak się powszechnie przyjmuje w doktrynie, zarówno przepis art. 586 KSH, jak też i inne przepisy tego aktu prawnego, nie określają na potrzeby odpowiedzialności karnej innego źródła obowiązku zgłoszenia wniosku o upadłość, ani innych terminów złożenia tego wniosku, niż wynika to z prawa upadłościowego3. |
Dotychczasowy dorobek doktryny karnomaterialnej zdaje się wiązać przedmiotowe „warunki” przede wszystkim z zaprzestaniem płacenia długów i brakiem wystarczającego na spłacenie długów majątku spółki. Niektórzy autorzy wprost nazywają te okoliczności „warunkami”4 ogłoszenia upadłości, inni z kolei widzą w nich „przesłanki”5 upadłości czy też jej „podstawy”6. Te nomenklaturowe rozbieżności z pozoru wydają się nie mieć większego znaczenia, jednak bliższa analiza tego problemu wskazuje, że dla właściwego stosowania przepisu art. 586 KSH, konieczne jest ścisłe ustalenie zakresów znaczeniowych wskazanych wyżej pojęć.
Analiza przepisów PrUpN prowadzi do wniosku, że ustawa ta nie posługuje się sformułowaniem „warunki uzasadniając upadłość spółki”. Sformułowanie to jest zatem właściwe wyłącznie prawu karnemu materialnemu, a konkretnie przepisom karnym KSH. Pojęcie „warunków uzasadniających upadłość spółki” nie było również znane przepisom poprzedniego aktu prawnego z zakresu prawa upadłościowego, tj. wspomnianego wyżej PrUp. Obydwa akty prawne zamiast „warunków” posługują się sformułowaniem „podstawy ogłoszenia upadłości”. Zostało ono użyte w tytule rozdziału (Działu I – PrUp, oraz Działu III, Tytułu I – PrUpN), w którym wskazano okoliczności, z którymi prawodawca wiąże obowiązek ogłoszenia upadłości.
Prawodawca nie sprecyzował jednak zakresu znaczeniowego tego pojęcia. W żadnym z powyżej wskazanych aktów prawnych nie ma w szczególności jego legalnej definicji. W PrUpN sformułowanie „podstawa upadłości” zostało użyte przez ustawodawcę w art. 15, art. 21 ust. 1, art. 41, art. 44 ust. 1, art. 94 ust. 1 i 2, art. 98 ust. 3, art. 127 ust. 3, art. 373 ust. 1 pkt 1, art. 427 ust. 1 PrUpN. Posługując się tą nazwą ustawodawca nie był jednak konsekwentny. Raz używa jej bowiem w liczbie pojedynczej (art. 21 ust. 1, art. 94 ust. 1, art. 127 ust. 3, art. 373 ust. 1 pkt 1 PrUpN), w innych zaś przypadkach stanowi o „podstawach upadłości” (art. 41, art. 44 ust. 1, art. 94 ust. 2, art. 98 ust. 3, art. 427 ust. 1 PrUpN). Mając na uwadze chociażby tylko tę różnicę, konieczne będzie również ustalenie, jaki będzie zakres pojęcia „podstawa ogłoszenia upadłości” w poszczególnych przypadkach.
Na gruncie PrUpN ustawodawca wiąże podstawę ogłoszenia upadłości dłużnika z jego niewypłacalnością (art. 10 PrUpN). Niewypłacalność ta to przede wszystkim stan, w którym dłużnik nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań (art. 11 ust. 1 PrUpN). Gdy zaś dłużnikiem jest osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną – stan niewypłacalności powstaje także wówczas, gdy jej zobowiązania przekroczą jego majątek, nawet jeśli dłużnik na bieżąco realizuje swoje zobowiązania (art. 11 ust. 2 PrUpN)7.
Te właśnie okoliczności decydują o [...]