Abstrakt

W artykule omówiono istotę przestępstwa bazowego opartego na uzyskaniu korzyści majątkowej w wyniku zachowania związanego z wystawieniem i posłużeniem się nierzetelną fakturą. Autor zwrócił uwagę na występujące w praktyce problemy właściwego przyporządkowania obowiązujących unormowań karnych i karnych skarbowych do przypadków posłużenia się fakturą nierzetelną.

Wprowadzenie

Penalizacja procederu określanego jako pranie brudnych pieniędzy w polskim porządku prawnym nastąpiła mocą art. 5 ustawy z 12.10.1994 r. o ochronie obrotu gospodarczego i zmianie niektórych przepisów prawa karnego¹. Następnie, w nowym Kodeksie karnym z 1997 r. typizacja prawnokarna zachowań związanych z praniem brudnych pieniędzy znalazła się w art. 299 i aktualnie pozostaje w wymienionym przepisie, choć w zmodyfikowanym brzmieniu wobec pierwotnie przyjętego. Dla ujawnienia tego przestępstwa istotne znaczenie mają regulacje ustawy z 16.11.2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzania do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowania terroryzmu², jak również unormowania związane z funkcjonowaniem banków³.

Brzmienie art. 299 § 1 KK wskazuje, że przestępstwo prania brudnych pieniędzy wymaga stwierdzenia czynu zabronionego, z którym związane jest pochodzenie korzyści podlegających procederowi „wyprania”, zmierzającego do ich swoistej legalizacji, zamaskowania rzeczywistego pochodzenia i stworzenia przeświadczenia ich uzyskania w wyniku czynności zgodnych z prawem. Przestępstwo otwierające drogę do głównego czynu stypizowanego w art. 299 § 1 KK określa się jako przestępstwo bazowe, bez którego nie można skompletować znamion czynu zabronionego z art. 299 § 1 KK. Jest ono koniecznym komponentem w konstrukcji czynu ujmowanego powszechnie w praktyce jako „pranie brudnych pieniędzy”.

W ujawnianych mechanizmach prania brudnych pieniędzy częstym zjawiskiem jest występowanie czynów zabronionych, które związane są z nie w pełni rzeczywistym albo wręcz całkiem pozornym obrotem handlowym i towarzyszącym temu utrwalaniem takich „transakcji” fakturami VAT, które dokumentują wówczas obrót niezgodny z rzeczywistością (ze względu na przedmiot, zakres czy wartość) bądź stwierdzają operacje gospodarcze, które faktycznie nie mają miejsca. Obrót nierzetelnymi fakturami⁴ stanowi jedną z metod prowadzącą do legalizacji wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł. Jak wiele wątpliwości towarzyszy karnoprawnemu wartościowaniu tego zjawiska i jakie ma to przełożenie na przestępstwo prania brudnych pieniędzy zostanie niżej poddane analizie.

Faktura VAT – uwagi ogólne

Na wstępie wskazania wymaga, że ustawa z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług⁵ nie zawiera w swoim słowniczku definicji faktury VAT, nie czyni tego również żaden inny akt prawny. Co do zasady, faktury są dokumentami wystawianymi przez podatników podatku od towarów i usług i stosowane są w obrocie prawnym między przedsiębiorcami, stanowiąc ich dokumentację księgową, konieczną zwłaszcza dla potrzeb kontroli prawidłowości rozliczeń z fiskusem przez organy podatkowe. Z tej przyczyny ustawodawca wyróżnił pewne elementy faktury jako niezbędne części składowe treści tego dokumentu⁶. W art. 106 ust. 1 VATU wskazuje się cechy, jakie ma zawierać faktura VAT wystawiana przez podatnika (osobę fizyczną, osobę prawną, jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej, wykonujących samodzielnie działalność gospodarczą bez względu na cel lub rezultat tej działalności). Wymienia się tu w szczególności: stwierdzenie dokonania sprzedaży, datę dokonania sprzedaży, cenę jednostkową bez podatku, podstawę opodatkowania, stawkę i kwotę podatku, kwotę należności oraz dane dotyczące podatnika i nabywcy, z zastrzeżeniem szczególnych regulacji o jakich mowa w innych przepisach ustawy o VAT. Czynnościami podlegającymi opodatkowaniu, niezależnie od tego, czy zostały wykonane zgodnie z warunkami oraz w formie określonej przez przepisy prawa, są: odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju, eksport towarów, import towarów, wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem na terytorium kraju, wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów (art. 5 ust. 1 i 2 VATU). Dla podjętej tematyki istotnym jest również określenie pojęć faktura nierzetelna i faktura wadliwa, choć VATU nie posługuje się tymi pojęciami. Wynikają one natomiast z regulacji KKS, gdzie w art. 62 § 1 mowa jest o fakturze wystawionej w sposób wadliwy, a kolejny paragraf tego przepisu używa pojęcia faktura wystawiona w sposób nierzetelny. kodeks karny skarbowy również nie zawiera definicji faktury wadliwej i faktury nierzetelnej, natomiast definiuje te pojęcia w odniesieniu do ksiąg⁷ i stanowi, że księga nierzetelna jest to księga prowadzona niezgodnie ze stanem rzeczywistym (art. 53 § 22 KKS), a księga wadliwa (art. 53 § 23 KKS), to księga prowadzona niezgodnie z przepisem prawa. Interpretację tę mutatis mutandis należy odnieść do pojęć faktura wadliwa i faktura nierzetelna.

Nierzetelne faktury VAT a problemy kwalifikacji prawnej

Zagadnienie to budzi szereg kontrowersji, a rozważenia wymagają dwa układy sytuacyjne. Pierwszy dotyczy przypadku, gdy transakcje rzeczywiście mają miejsce, ale dokumentacja fakturowa nie odzwierciedla rzeczywistego ich zakresu bądź nie odpowiada ich przedmiotowi. Niezgodność dokumentacji ze stanem rzeczywistym służy do wykazania korzystnych dla podatnika różnic kwot pomiędzy podatkiem naliczonym a należnym. Druga sytuacja dotyczy pozorowania samych transakcji, stanowiących źródło zobowiązania podatkowego VAT, co z kolei prowadzi do uruchomienia procedury podatkowej w zakresie tego zobowiązania publicznoprawnego bez faktycznych ku temu podstaw. Obie sytuacje są prawnokarnie relewantne, z tym, że wynik procesu subsumcji stanów faktycznych w obu przypadkach nie jest jednolity. W pierwszym zdarzenie, z którym przepisy prawa podatkowego rodzą obowiązek podatkowy, faktycznie zaistniało, transakcja miała miejsce, faktura natomiast nie odzwierciedla rzeczywistego przebiegu zdarzenia odnośnie do niektórych jego elementów. W drugim przypadku faktura dokumentuje czynność w ogóle nie zaistniałą. W świetle rozstrzygnięć SN jeżeli sprawca wystawia fakturę fikcyjną godzącą w obowiązek podatkowy, dopuszcza się wówczas czynu zabronionego określonego w art. 62 § 2 lub 5 KKS stanowiącego lex specialis (wobec art. 271 § 1 KK – dopisek H.S.)⁸. Odpowiedzialność za wystawienie nierzetelnej faktury, która nie dokumentuje rzeczywistego przebiegu zdarzenia odnośnie do niektórych tylko jego elementów, kształtować się będzie [...]