Abstrakt
Ze względu na umiędzynarodowienie się rynków finansowych oraz związaną z kryzysem finansowym powszechną świadomość istnienia ryzyka dotyczącego funkcjonowania rynków finansowych, zarówno europejski, jak i polski ustawodawca stosują szereg wymogów dotyczących świadczenia przez banki usług w ramach bankowości inwestycyjnej, co ma celu zapewnienie ochrony dóbr prawnych (mienia) korzystających z usług bankowych klientów.
Artykuł przedstawia ramy prawne prowadzenia przez banki aktywności inwestycyjnej zarówno na podstawie przepisów prawa europejskiego, jak i polskich unormowań. Autor omawia m.in. zagadnienie działalności bankowej jako działalności gospodarczej regulowanej wymagającej uzyskania zezwolenia w prawie polskim, istotę i zakres czynności bankowych sensu stricto i sensu largo, ustawowe granice zaangażowania banków w szeroko rozumianą aktywność na rynku kapitałowym oraz płaszczyzny aktywności banków na rynku kapitałowym, przechodząc z kolei do precyzyjnego wskazania aktów i przepisów prawnych odnoszących się do określonego w tytule zagadnienia.
Wprowadzenie
Ostatnie lata, a zwłaszcza wydarzenia, jakie miały miejsce na rynkach finansowych, zmieniły optykę w ich postrzeganiu, także z pozycji ustawodawcy, gdyż uświadomiły one, że immanentną cechą szeroko rozumianego obrotu finansowego jest ryzyko występujące w wielu postaciach oraz identyfikowane na wielu płaszczyznach1. W celu ograniczenia następstw konkretyzacji tych ryzyk wprowadzono rozwiązania mające umożliwić monitoring stabilności systemu finansowego, w ramach którego niebagatelnego znaczenia nabiera system monitoringu zagrożeń pojawiających się w związku z podejmowanymi operacjami finansowymi wraz z systemem ostrzegania, tudzież informowania o nich. Zadania powyższe podejmowane są równocześnie z podnoszeniem wymogów stawianych uczestnikom rynku finansowego – przede wszystkim pośrednikom – co do ich poziomu profesjonalizmu, gdyż w ten sposób zamierza się zwiększyć ochronę inwestorów (detalicznych, branżowych oraz kontrahentów), podnosząc jednocześnie poziom stabilności rynku. Istotne miejsce pośród instytucji, do których kierowane są nowe rozwiązania przewidziane w dyrektywie 2004/39/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 21.4.2004 r. w sprawie rynków instrumentów finansowych zmieniającej dyrektywę Rady 85/611/EWG, 93/6/EWG i dyrektywę 2001/12/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylającej dyrektywę Rady 93/22/EWG2 stanowią banki, prowadzące – poza działalnością w zakresie bankowości detalicznej – także aktywność inwestycyjną.
Ogólne tendencje zarysowujące się na rynku finansowym
Ostatnie lata przyniosły diametralne zmiany w obszarze krajowych systemów finansowych, które pod wpływem globalizacji gospodarki światowej przekształciły się z systemów zamkniętych i poddanych ścisłej regulacji prawnej w systemy otwarte na inwestorów międzynarodowych i wzajemnie ze sobą powiązane. Powyższej metamorfozie towarzyszą takie zjawiska jak:
1) internacjonalizacja, polegająca na liberalizacji zasad przepływu kapitału i wzrastającej konkurencji instytucji pośredniczących w obrocie nim,
2) prywatyzacja instytucji organizujących obrót, będąca efektem rezygnacji państwa na rzecz operatorów prywatnych, co prowadzi do zjawiska demutualizacji, gdy giełdy papierów wartościowych przestają być instytucjami non for profit, stając się przedsiębiorstwami rynkowymi, kierującymi się w swojej działalności takimi kategoriami jak zysk oraz
3) modyfikacja struktury oszczędzania w konsekwencji determinująca rozwój nowych rynków oraz pojawienie się zróżnicowanych instrumentów finansowych (titralisation)3.
Tendencja umiędzynaradawiania się rynków kapitałowych, a szerzej finansowych, wiąże się zatem z procesami liberalizacji przepływów kapitałowych, czego widocznym wyrazem jest deregulacja systemów finansowych, oraz z innowacyjnością instytucji finansowych, wynikającą z niespotykanie dotąd szybkim rozwojem nowych technologii w zakresie telekomunikacji i Internetu. Zwłaszcza ten ostatni czynnik spowodował, że dostęp do informacji – stanowiącej podstawę decyzji inwestycyjnych – stał się powszechny i łatwy, co z kolei przyczyniło się do usprawnienia procesów zarządzania kapitałem. Niebagatelne znaczenie ma tutaj także znaczny spadek kosztów przesyłania i przetwarzania informacji, które są istotną częścią kosztów transakcyjnych. W ten sposób uczestnicy obrotu międzynarodowego zaczęli na skalę masową stosować nowe techniki i strategie inwestycyjne, operując przy tym na różnych rynkach, dotąd od siebie odseparowanych. Ponadto, na ich potrzeby powstają coraz to nowe typy instrumentów finansowych, pozwalających na optymalizację działalności inwestycyjnej.
Ważnym czynnikiem w procesie mondializacji rynków finansowych jest niewątpliwie również unifikacja praw krajowych członków UE w kierunku zapewnienia obowiązywania jednolitych standardów w funkcjonowaniu rynków finansowych na obszarze wspólnotowego prawa europejskiego4, dzięki czemu osiągnięty ma zostać taki stan integracji rynku, aby zapewnić pełną realizację traktatowej swobody przepływu kapitału5.
| Jak podkreśla się w literaturze prawniczej, traktatowe pojęcie „przepływu kapitału” obejmuje także czynności odnoszące się do papierów wartościowych czy też szerzej instrumentów finansowych, będących przedmiotem obrotu na rynku kapitałowym, a zatem w tym aspekcie dotyczy ono inwestowania za pośrednictwem tego rynku6. Powstający w ten sposób zintegrowany rynek finansowy działający w ramach unijnego rynku wewnętrznego staje się, z racji dokonującej się na nim konsolidacji, coraz bardziej konkurencyjnym miejscem inwestowania kapitału w stosunku do pozostałych światowych centrów finansowych, zlokalizowanych przede wszystkim w USA oraz Azji Wschodniej. |
Niezależnie jednak od miejsca położenia geograficznego, na światowych rynkach finansowych można zaobserwować ogólną tendencję do ich instytucjonalizacji przejawiającą się we wzroście znaczenia inwestorów instytucjonalnych, przede wszystkich finansowych, jako największych uczestników obrotu, wywierających na rynku presję popytową i działających w skali globalnej, takich jak fundusze inwestycyjne, czy emerytalne, firmy ubezpieczeniowe oraz banki. Proces ten – wymuszony potrzebą dywersyfikacji portfeli inwestycyjnych – podnosi rangę inwestorów instytucjonalnych na współczesnych rynkach finansowych, a jednocześnie zmusza do ściślejszego uregulowania prowadzonej przez nich aktywności, zwłaszcza z punktu widzenia interesów osób, na rzecz których inwestorzy instytucjonalni działają. W obszarze wspólnotowego prawa europejskiego szczególnego znaczenia nabierają w tym zakresie przepisy dyrektywy 2004/39, gdyż zakreślają one ogólne ramy regulacyjne m.in. dla potrzeb wykonywania profesjonalnej działalności inwestycyjnej. Rozwiązania przyjęte w dyrektywie 2004/39 idą w kierunku usankcjonowania współistnienia – obok siebie – trzech niezależnych płaszczyzn obrotu instrumentami finansowymi, a mianowicie: [...]