Abstrakt
Problematyka konsekwencji prawnych śmierci wspólnika w dwuosobowej spółce jawnej budzi w piśmiennictwie prawa handlowego kontrowersje. Artykuł ten w znacznej części stanowi polemikę z poglądem, według którego śmierć wspólnika dwuosobowej spółki jawnej zawsze prowadzi do jej rozwiązania. Jednak jego głównym celem nie jest rozstrzyganie sporów doktrynalnych, lecz syntetyczne podsumowanie i uporządkowanie przedstawianych w piśmiennictwie stanowisk oraz próba wskazania praktycznego sposobu na uniknięcie kłopotów związanych ze śmiercią wspólnika w dwuosobowej spółce jawnej.
Wprowadzenie
Przedstawiona w artykule problematyka ma istotne znaczenie praktyczne ze względu na doniosłe konsekwencje śmierci wspólnika w spółce jawnej. Należy podkreślić bowiem, że zgodnie z art. 58 KSH śmierć wspólnika jest jedną z przesłanek rozpoczynających proces prowadzący do jej rozwiązania. Spółka jawna przestaje istnieć po zakończeniu postępowania likwidacyjnego i wykreśleniu jej z rejestru przedsiębiorców (art. 84 KSH). W tym też momencie ustaje byt prawny oraz ekonomiczny spółki. Należy zatem przyjąć, że śmierć wspólnika spółki jawnej jest zdarzeniem rozpoczynającym ostatnią fazę jej istnienia, prowadzącą do ustania spółki.
Śmierć wspólnika spółki jawnej skutkuje powstaniem licznych problemów dla kontrahentów spółki. Otwarcie likwidacji spółki będącej stroną wielu umów handlowych rodzi bowiem dla jej likwidatorów obowiązek zakończenia stosunków prawnych, których stroną była taka spółka, np. poprzez ich wypowiedzenie. Niedokończone mogą pozostać zatem liczne przedsięwzięcia gospodarcze, w których uczestniczyła dana spółka.
Rozwiązanie spółki jawnej rodzi również doniosłe konsekwencje podatkowe. Likwidacja spółki powoduje, że podmiot ten przestaje być podatnikiem podatku od towarów i usług. Przepisy przewidują w takim wypadku obowiązek sporządzenia tzw. remanentu likwidacyjnego, wycenienie majątku oraz jego opodatkowanie.
Rozwiązanie spółki jawnej pociąga za sobą skutki również na płaszczyźnie podatku dochodowego. W tym jednak wypadku konsekwencje podatkowe ustania bytu prawnego spółki odnoszą się do poszczególnych jej wspólników jako odrębnych podmiotów tego podatku. Zauważyć należy, że rozwiązanie spółki spowodowane śmiercią jednego ze wspólników z reguły oznaczać będzie dla pozostałych wspólników zakończenie pozyskiwania przychodów z działalności gospodarczej oraz jej likwidację. Decyzja o podjęciu likwidacji działalności gospodarczej nakłada na osobę fizyczną będącą podatnikiem podatku dochodowego od osób fizycznych obowiązek powiadomienia o tym fakcie właściwego naczelnika urzędu skarbowego. Podatnicy podatku dochodowego płaconego na ogólnych zasadach, w związku z likwidacją ich działalności gospodarczej, muszą sporządzić spis z natury, który ma na celu ustalenie dochodu do opodatkowania na dzień likwidacji. Dochód ten podlega opodatkowaniu zryczałtowanym podatkiem w wysokości 10%.
Przedstawienie poglądów doktryny
Pomimo, że śmierć wspólnika spółki jawnej została wskazana w KSH jako przyczyna prowadząca do jej rozwiązania, ustawodawca stworzył określone mechanizmy prawne pozwalające na utrzymanie bytu spółki. Artykuł 64 KSH stanowi bowiem, że spółka jawna trwa nadal pomimo śmierci jej wspólnika, jeżeli wynika to z umowy spółki lub pozostali wspólnicy tak postanowią. Artykuł 60 KSH zezwala natomiast na takie ukształtowanie umowy spółki, by w razie śmierci jednego ze wspólników spółka istniała nadal z jego spadkobiercami, którzy wstąpią w miejsce zmarłego.
Możliwość zastosowania powyższych przepisów w sytuacji śmierci wspólnika dwuosobowej spółki jawnej wywołuje liczne kontrowersje w piśmiennictwie prawa handlowego. Na kanwie tych wątpliwości wykształciły się w doktrynie dwa odmienne poglądy przedstawiające skutki śmierci wspólnika w dwuosobowej spółce jawnej.
W myśl pierwszego z prezentowanych poglądów śmierć wspólnika dwuosobowej spółki jawnej zawsze prowadzi do rozwiązania spółki1.
Natomiast zgodnie z drugim poglądem, w przypadku śmierci wspólnika nie dochodzi do rozwiązania spółki, jeżeli umowa spółki przewiduje, że będzie ona istnieć dalej pomiędzy pozostającym przy życiu wspólnikiem a spadkobiercą lub spadkobiercami2.
Śmierć zawsze prowadzi do rozwiązania dwuosobowej spółki jawnej
Zwolennicy powyższego poglądu wskazują przede wszystkim na argumenty wynikające z [...]