Abstrakt

Przedmiotem niniejszego artykułu jest kwestia treści roszczenia odszkodowawczego oraz zakresu odpo­wiedzialności odszkodowawczej strony dokonującej naruszenia umowy (ang. breach of contract) na gruncie przepisów Konwencji Narodów Zjednoczonych o Międzynarodowej Sprzedaży Towarów sporządzonej w Wiedniu 11.4.1980 r.¹. Praktyka pokazuje, że zagadnienie odpowiedzialności odszkodowawczej aktualizuje się w znacznej części sporów prowadzonych przez strony umowy sprzedaży, a analiza publikowanego orzecznictwa polskich sądów prowadzić może do wniosku, że wykładnia i stosowanie przepisów konwencji dotyczących odpowiedzialności odszkodowawczej nadal stanowi dla przedstawicieli judykatury i palestry kwestię problematyczną. W artykule poruszono m.in. tematykę treści i zakresu roszczenia odszkodowawcze­go, jego dopuszczalnej postaci, rodzajów szkód występujących na gruncie Konwencji, wymogu wykazania wysokości poniesionej szkody przez stronę dochodzącą odszkodowania oraz dopuszczalnych środków dowodowych, a także sposób ustalania granicy odpowiedzialności odszkodowawczej i przedawnienia roszczeń odszkodowawczych.

Wprowadzenie

Konwencja jest w skali światowej jednym z najbardziej, o ile nie najbardziej udanym, instrumentem prawnym zawierającym normy materialnoprawne regulujące praktykę światowego handlu. Wskazuje się, że obecnie około 2/3 wszystkich transakcji międzynarodowej sprzedaży towarów na świecie, zawieranych jest z udziałem stron mających siedzibę w państwie będących stroną konwencji². Po wejściu w życie Konwencji w stosunku do Albanii z dniem 1.6.2010 r. obowiązuje ona obecnie w 74 państwach świata³.

Zauważyć należy, że Konwencja obowiązuje w stosunku do Polski od 1996 r., a obrót towarowy z państwami konwencyjnymi stanowi zdecydowaną większość całego polskiego handlu zagranicznego (na same Niemcy od lat przypada około 1/4 polskiego importu i eksportu). Tym niemniej wydaje się, że poziom jej znajomości wśród polskich prawników–praktyków wciąż nie jest zadowalający. Dodać wypada, że w przypadku stosowania do danej umowy sprzedaży prawa państwa będącego stroną Konwencji, jest ona stosowana bezpośrednio, w zakresie jej regulacji wyprzedzając normy materialnoprawne obowiązujące w prawie wewnętrznym danego państwa. Nie zmienia tego również fakt dokonania w umowie wyraźnego wyboru prawa (np. polskiego), gdyż w takim wypadku – o ile tylko dana umowa mieścić się będzie w zakresie stosowania Konwencji określonym w jej części I – do umowy zastosowanie znajdzie i tak w pierwszym rzędzie Konwencja, jako część polskiego porządku prawnego, chyba że strony wyłączą umownie stosowanie Konwencji zgodnie z jej art. 6.

Mając na uwadze wolumen dokonywanych transakcji oraz stanowiącą jego pochodną liczbę postępowań sądowych należy podzielić pogląd wyrażony w doktrynie na kanwie wyroku SN z 27.1.2006 r.⁴, że problematyka umów podlegających Konwencji nie spotkała się do tej pory z szerszym zainteresowaniem sądów polskich. Zgodzić się przy tym należy z wyrażonym jednocześnie zapatrywaniem, że stan ten trudno jest wytłumaczyć inaczej, niż brakiem świadomości obowiązywania Konwencji w stosunku od danej umowy, istniejącym zarówno po stronie uczestników obrotu gospodarczego, jak i pełnomocników procesowych oraz polskich sądów orzekających w danej sprawie⁵. W doktrynie słusznie wskazano, że nierzadko nawet jeżeli polskie sądy dostrzegały konieczność zastosowania przepisów Konwencji, to czyniły to w sposób nieprawidłowy, mając problemy zarówno z rozgraniczeniem zakresu jej regulacji od prawa krajowego, jak i z wykładnią poszczególnych przepisów Konwencji, w tym przepisów regulujących prawa stron związane z naruszeniem umowy przez drugą stronę, w szczególności zasady odpowiedzialności odszkodowawczej⁶.

Jakkolwiek w polskim piśmiennictwie pojawiło się wiele pozycji poświęconych tematyce obowiązywania i stosowania Konwencji⁷, to nadal – zwłaszcza w porównaniu z sygnatariuszami Konwencji o najbardziej rozwiniętej kulturze prawnej – pozostaje jeszcze wiele niewyjaśnionych problemów dotyczących stosowania i wykładni przepisów Konwencji, które należałoby przybliżyć polskiemu czytelnikowi.

Postać roszczenia odszkodowawczego oraz podstawowe zasady ustalania jego zakresu

Zgodnie z art. 45 ust. 1 lit. b) Konwencji w stosunku do kupującego oraz art. 61 ust. 1 lit. b) Konwencji w stosunku do sprzedającego, w przypadku niewypełnienia przez jedną stronę któregokolwiek z obowiązków wynikających z umowy lub z konwencji, niezależnie od innych praw przewidzianych dla kupującego (art. 46–52) i sprzedającego (art. 62–65), druga strona może żądać odszkodowania na zasadach określonych w art. 74–77 Konwencji. Zauważyć należy, że podstawą prawną roszczeń odszkodowawczych są odpowiednio: art. 45 ust. 1 lit. b) i art. 61 ust. 1 lit. b), a nie przepisy art. 74–77 Konwencji, które regulują jedynie treść i zakres tych roszczeń⁸. Rozróżnienie to będzie miało istotne znaczenie w praktyce w przypadku postępowania prowadzonego przed polskimi sądami, dla sędziów chociażby z uwagi na wymogi uzasadnienia wyroku przewidziane w art. 328 § 2 KPC, a dla pełnomocników stron chociażby z uwagi na surowe wymogi precyzyjnego formułowania podstaw skargi kasacyjnej zgodnie z art. 398³ § 1 pkt 1 KPC.

Jakkolwiek poza ramy niniejszego artykułu wychodziłyby szczegółowe rozważania dotyczące samych przesłanek powstania roszczenia odszkodowawczego na gruncie Konwencji, dla porządku wskazać jednak należy, że roszczenie odszkodowawcze przysługuje stronie w przypadku poniesienia przez nią szkody wskutek naruszenia umowy przez drugą stronę. Dla bytu roszczenia odszkodowawczego nie jest przy tym istotne, czy naruszenie umowy przybrało postać naruszenia istotnego w rozumieniu art. 25 Konwencji. Roszczenie odszkodowawcze nie jest również uzależnione od zawinienia strony dokonującej naruszenia umowy, dla jego powstania wystarczy obiektywne naruszenie obowiązków umownych sprowadzające się do niewykonania wymagalnego zobowiązania bądź odmowy wykonania zobowiązania, nawet, gdy nie jest ono jeszcze wymagalne⁹. Tym samym odpowiedzialność strony naruszającej umowę ma charakter [...]