Abstrakt
Nowelizacja ustawy z 28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze1, stanowiąca punkt odniesienia dla obszaru zagadnień będących przedmiotem zainteresowania niniejszego artykułu, ustawa z 6.3.2009 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym2, w znaczący sposób zmieniła dotychczasowe jej regulacje. Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie pozycji prawnej wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo w upadłości. W pierwszej części przedstawiono m.in. warunki ogłoszenia upadłości dłużnika, uzależnienie uznania dłużnika za niewypłacalnego od wykonywania przez niego zobowiązań pieniężnych, zmiany co do wpływu ogłoszenia upadłości na umowy rachunku bankowego i rachunku papierów wartościowych, zakaz ustanawiania zabezpieczeń w upadłości likwidacyjnej oraz zakaz ustanawiania zabezpieczeń w upadłości układowej.
Wprowadzenie
ZmPrUpN obowiązuje od 2.5.2009 r., weszła w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia, które miało miejsce 1.4.2009 r. Z mocy art. 5 ZmPrUpN, mającego charakter tzw. przepisu intertemporalnego, w sprawach, w których ogłoszono upadłość przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe.
ZmPrUpN, nawiązuje częściowo do przygotowanego przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze oraz o zmianie innych ustaw3. Stanowi, próbę uporządkowania obszernej oraz istotnej w praktyce obrotu materii upadłości. Zmiany dokonane w ZmPrUpN, wychodzą zarówno naprzeciw oczekiwaniom upadłego, jak i wierzycieli. Uwzględniają zarazem postulaty zgłaszane w odniesieniu do poszczególnych regulacji PrUpN w piśmiennictwie, a także w orzecznictwie. Na szczególną uwagę zasługują nowe, dodane przepisy. Nie przeceniając również roli zmian o charakterze porządkującym, o nie mniejszym znaczeniu praktycznym, polegających na modyfikacji obowiązujących regulacji, czy też w przypadkach, w których ustawodawca uznał to za konieczne i uzasadnione, na uchyleniu niektórych przepisów bądź też poszczególnych ich części – ustępów, punktów, czy liter, podstawowych jednostek redakcyjnych ustawy – artykułów (np. art. 88)4. W opracowaniu pominięto powiązane z regulacjami PrUpN, zmiany dostosowawcze do treści innych ustaw, tj. do ustawy z 14.12.1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym5, dotyczące odrębnego postępowania upadłościowego wobec banków oraz do ustawy z 20.8.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym6, dotyczące wpisów w poszczególnych działach rejestru przedsiębiorców. Nie poświęcono również uwagi zmianom przepisów postępowań szczególnych, jak np. postępowania w sprawach orzekania zakazu prowadzenia działalności gospodarczej7, przepisów z zakresu międzynarodowego postępowania upadłościowego8, czy postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej9, wspomniano natomiast o postępowaniu naprawczym w razie zagrożenia niewypłacalnością10.
Niewypłacalność dłużnika
Na podstawie art. 10 PrUpN, upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny. De facto oznacza to, że dłużnik nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań. Niewypłacalność dotyczyć może zarówno przedsiębiorców, jak i osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Z tą wzmianką, że wobec tych ostatnich osób sąd ogłasza tzw. upadłość konsumencką, jeśli niewypłacalność powstała wskutek wyjątkowych i niezależnych od nich okoliczności. Zgodnie z art. 11 ust. 1 PrUpN, dłużnika uważa się za niewypłacalnego, jeżeli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Dodatkowe, oprócz przesłanek z ww. ust. 1, zaostrzone kryteria niewypłacalności ustawa przewiduje dla osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej. Jak stanowi art. 11 ust. 2 PrUpN, dłużnika będącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, uważa się za niewypłacalnego także wtedy, gdy jego zobowiązania przekroczą wartość jego majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonuje.
| W piśmiennictwie zauważa się, że literalna wykładnia przepisu art. 11 PrUpN może okazać się w niektórych przypadkach zbyt restrykcyjna dla przedsiębiorców, narażając ich poprzez ogłoszenie upadłości, w przypadku tylko przejściowych zatorów płatniczych na ujemne konsekwencje, w szczególności na utratę reputacji11. Powołaną regulację, zdaje się łagodzić przepis art. 12 ust. 1 PrUpN, mający na celu umożliwienie sądowi nieorzekanie o upadłości, po spełnieniu określonych w nim przesłanek. Przepis ten stanowi, że sąd może oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań nie przekracza trzech miesięcy, a suma niewykonanych zobowiązań nie przekracza 10% wartości bilansowej przedsiębiorstwa dłużnika. Przy czym, w ZmPrUpN nie uwzględniono propozycji zamieszczonej w ProjZmPrUpN, by w art. 12 ust. 1, zwrot „10% wartości bilansowej przedsiębiorstwa dłużnika”, zastąpić wyrażeniem „10% księgowej wartości majątku dłużnika”12. Przepis art. 12 ust. 1 PrUpN, nie znajduje zastosowania w sytuacjach, jeżeli niewykonanie zobowiązań ma charakter trwały albo, gdy oddalenie wniosku może spowodować pokrzywdzenie wierzycieli13. |
Sąd oddali natomiast wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania. Z kolei, sąd może oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości w razie stwierdzenia, że majątek dłużnika jest obciążony hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską w takim stopniu, że pozostały jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania (art. 13 ust. 1 i 2 PrUpN). Z tym, że przepisów art. 13 ust. 1 i 2, podobnie jak art. 12 ust. 1 PrUpN, nie stosuje się, gdy zostanie uprawdopodobnione, że obciążenia majątku dłużnika są bezskuteczne według przepisów ustawy albo gdy dokonane zostały w celu pokrzywdzenia wierzycieli, jak również gdy zostanie uprawdopodobnione, że dłużnik dokonał innych czynności prawnych bezskutecznych według przepisów ustawy, którymi wyzbył się majątku wystarczającego na zaspokojenie kosztów postępowania (art. 13 ust. 3 PrUpN). Uprawdopodobnienie, jako środek zastępczy dowodu, nie daje pewności, lecz tylko prawdopodobieństwo twierdzenia o jakimś fakcie. Zgodnie z art. 243 KPC, zachowanie szczegółowych przepisów o postępowaniu dowodowym nie jest konieczne, ilekroć ustawa przewiduje uprawdopodobnienie zamiast dowodu14. Przeprowadza się je za pomocą środków nieskrępowanych wymaganiami stawianymi co do formy przez przepisy KPC o postępowaniu dowodowym15. Stąd w praktyce, okoliczności, o których stanowi art. 13 ust. 3 PrUpN, mogą zostać wykazane np. poprzez pisemne oświadczenia osób trzecich16.
W świetle zatem art. 13 ust. 2 PrUpN, w przypadku, gdy dłużnik złożył wniosek o ogłoszenie upadłości, a w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał sąd ustali, że wartość majątku dłużnika, po wyłączeniu przedmiotów obciążonych, np. hipoteką, zastawem lub zastawem rejestrowym uniemożliwi pokrycie kosztów postępowania, sąd nie [...]