Abstrakt
Niniejszy artykuł stanowi próbę udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy uprawnienie przewidziane w art. 33 ust. 1 ustawy z 29.7.2005 r. o sporcie kwalifikowanym1 obejmuje prawo do przeniesienia tej zgody na podmiot trzeci, czy jednak wykorzystanie w działalności reklamowej wizerunku sportowca – reprezentanta kraju powinno mieć oparcie w jego bezpośrednim zezwoleniu. Zagadnienia związane z tą problematyką, a dotyczące kwestii prawa do wizerunku, zostały poruszone tylko w takim zakresie, jaki był niezbędny do przeprowadzenia analizy wskazanego wyżej zagadnienia. Autorka koncentruje się na przedstawieniu ogólnych zasad ochrony wizerunku oraz możliwości jego wykorzystania, z zaznaczeniem specyfiki możliwości rozpowszechniania wizerunków osób powszechnie znanych oraz wymogu zgody na rozpowszechnianie wizerunku, a następnie przeprowadza analizę szczególnego przypadku jakim jest zezwolenie na rozpowszechnianie wizerunku członka kadry narodowej w odniesieniu do uprawnienia polskiego związku sportowego do wykorzystywania wizerunków kadry narodowej i ochrony wizerunku jako jednego z dóbr osobistych.
Wprowadzenie
Wizerunek jest jednym z dóbr osobistych wymienionych w art. 23 KC. Zgodnie z tym przepisem dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.
Ochrona dóbr osobistych przysługuje jedynie w razie bezprawnego ich naruszenia2. Wobec wprowadzonego przez ustawę domniemania bezprawności naruszenia tych dóbr okolicznością, którą musi wykazać powód, jest sam fakt naruszenia jego dóbr osobistych, który w sposób oczywisty stanowi zasadniczą przesłankę powstania odpowiedzialności z tytułu ochrony dóbr osobistych.
| Jak podkreślił SN w wyroku z 17.6.2004 r.3: „Rozpoznając sprawy w przedmiocie ochrony dóbr osobistych sąd powinien w pierwszej kolejności ustalić, czy doszło do naruszenia dobra osobistego, a dopiero w przypadku pozytywnej odpowiedzi ustalić czy działanie pozwanego było bezprawne”4. |
Wizerunek, oprócz regulacji zawartej w KC, pozostaje również pod ochroną przepisów ustawy z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych5, która jest regulacją szczególną i jej przepisy stanowią lex specialis w stosunku do przepisów KC. Obie te regulacje wzajemnie się uzupełniają, a zatem przy dochodzeniu roszczeń z tytułu praw do wizerunku, powinny być przez poszkodowanego łącznie brane pod uwagę6.
Ustawodawca nie wprowadził legalnej definicji pojęcia „wizerunek”, a brak normatywnej definicji powoduje, że jest ono niejednolicie rozumiane zarówno w doktrynie, jak i w judykaturze. W przepisach prawnych ustawodawca posługuje się zamiennie terminami: wizerunek, portret, podobizna, obraz fizyczny.
| Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 20.5.2004 r.7 stwierdził, że wizerunek, poza dostrzegalnymi dla otoczenia cechami fizycznymi tworzącymi wygląd danej jednostki i pozwalającymi na jej identyfikację wśród innych ludzi, może obejmować dodatkowe utrwalone elementy związane z wykonywanym zawodem, jak charakteryzacja, ubiór, sposób poruszania się i kontaktowania z otoczeniem. |
W doktrynie pod pojęciem wizerunku rozumie się takie cechy twarzy i całej postaci danej osoby fizycznej, a także jej głos, które pozwalają zidentyfikować tę osobę jako określoną jednostkę fizyczną. Chodzi o przedstawienie cech indywidualnych, charakterystycznych dla konkretnej osoby i właściwy tylko dla niej wygląd8. Podobnie twierdzi K. Stefaniuk uznając, że wizerunkiem są takie cechy twarzy i całej postaci, które pozwalają zidentyfikować daną osobę jako określoną jednostkę fizyczną9. J. Barta i R. Markiewicz definiują wizerunek osoby fizycznej jako wytwór niematerialny, który za pomocą środków plastycznych przedstawia rozpoznawalną podobiznę danej osoby. Obok klasycznych portretów malarskich są to także fotografie i karykatury10. Posługiwanie się pojęciem wizerunku na oznaczenie dobra osobistego krytycznie ocenił S. Grzybowski, wskazując, że wizerunek jest tylko podobizną dobra osobistego, które on nazywa obrazem fizycznym11. Według A. Karpowicza wizerunkiem jest portret fotograficzny, a także rysunkowy, malarski filmowy czy literacki. W pojęciu tym mieści się nie tylko podobizna twarzy, czy całej sylwetki człowieka, ale również jego głos12.
| Należy zauważyć, że mimo wyrażanych w doktrynie wątpliwości co do kwalifikacji prawa do wizerunku jako prawa osobistego z uwagi na to, że naruszenie tego prawa krzyżuje się z naruszeniem innego dobra (czci, godności, prywatności), to nie ulega wątpliwości, że głosu nie należy traktować jako odrębnego dobra osobistego. Powinien on być chroniony w ramach prawa do wizerunku, stanowi bowiem jego element nie jako obraz fizyczny (wizualny) danej osoby, lecz jako jej obraz odbierany za pomocą słuchu. Prawo osobiste do ludzkiego głosu należy traktować jako dźwięczny wizerunek, jednak pod warunkiem, że jest rozpoznawalny dla osób trzecich. Oznacza to, że głos danej osoby musi być na tyle charakterystyczny i wyróżniający się, by można było wskazać konkretną osobę, od której pochodzi13. Publikacja zaś wizerunków powodów i emitowanie ich głosów bez ich zgody, a nawet wbrew ich wyraźnemu w tym zakresie zakazowi, nie znajduje usprawiedliwienia w treści art. 14 ust. 6 ustawy z 26.1.1984 r. – Prawo prasowe14. Treść tego przepisu – art. 14 ust. 6 PrPras nie uchyla odpowiedzialności sprawcy za naruszenie prawa do wizerunku lub głosu. Ustawodawca bowiem w tym przepisie nie dopuszcza możliwości ich emisji bez zgody osoby uprawnionej. |
Termin „wizerunek” użyty w art. 81 PrAut oznacza wytwór niematerialny, który za pomocą środków plastycznych przedstawia rozpoznawalną podobiznę danej osoby (lub danych osób). Obok klasycznych portretów malarskich są to także fotografie i karykatury15.
Rozpowszechnianie wizerunku
W celu ustalenia, kiedy rozpowszechnianie wizerunku danej osoby stanowi naruszenie jej dóbr osobistych, a kiedy jest dozwolone, należy uwzględnić [...]