Abstrakt

Istniejące przepisy prawa w zakresie ustanowienia pełnomocnika z urzędu powodują, że często mamy do czynienia z sytuacją ustanowienia pełnomocnika po upływie terminu do dokonania czynności w postępowaniu sądowym. Problem jest widoczny zwłaszcza w przypadku skargi kasacyjnej, dla sporządzenia której ustawodawca przewidział przymus adwokacko-radcowski. Na tym tle powstaje sporo wątpliwości widocznych zwłaszcza w orzecznictwie sądów administracyjnych. Wprowadzona w dniu 10.4.2010 r. zmiana przepisów w tym zakresie nie wyjaśnia istniejących problemów¹. Stąd zasadne wydaje się omówienie tego zagadnienia, w szczególności pod kątem skargi kasacyjnej.

Tryb ustanowienia pełnomocnika w ramach prawa pomocy

Ustanowienie pełnomocnika z urzędu jest jednym z elementów realizacji prawa pomocy uregulowanego w Dzia­le V, Rozdziale 3, Oddziale 2 ustawy – Prawo o postępowaniu przez sądami administracyjnymi².

Celem instytucji prawa pomocy jest zapewnienie osobom, których nie stać na opłacenie kosztów postępowań i kosztów pomocy prawnej, prawa dostępu do sądu oraz sprawiedliwego i rzetelnego rozpatrzenia ich spraw przez niezależny, niezawisły i bezstronny sąd (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP). Przyznanie prawa pomocy w zakresie ustanowienia adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego dokonywane jest na wniosek strony, złożony przed wszczęciem postępowania lub w toku postępowania. Wniosek ten wolny jest od opłat sądowych, a przyznanie prawa pomocy przed lub w toku postępowania rozpoznawczego obejmuje także postępowanie egzekucyjne (art. 243 PrPSA).

Przyznanie bądź odmowa udzielenia prawa pomocy odbywa się w drodze postanowienia wydawanego przez sąd lub referendarza sądowego (art. 258 § 2 pkt 7 PrPSA). Postanowienie takie wydawane jest na posiedzeniu niejawnym. Jest ono zaskarżalne w drodze zażalenia, a w przypadku wydania go przez referendarza – sprzeciwu. Zażalenie od postanowienia wydanego przez Wojewódzki Sąd Administracyjny wnoszone jest za jego pośrednictwem do Naczelnego Sądu Administracyjnego. W przypadku zaś sprzeciwu od postanowienia wydanego przez referendarza składa się go do właściwego WSA. W razie wniesienia sprzeciwu, który nie został odrzucony, postanowienie, przeciwko któremu został on wniesiony, traci moc, a sprawa będąca przedmiotem sprzeciwu podlega rozpoznaniu przez sąd na posiedzeniu niejawnym. Na postanowienie sądu wydane na skutek złożonego sprzeciwu przysługuje zażalenie do NSA (art. 260 PrPSA). Termin do wniesienia zażalenia bądź sprzeciwu wynosi 7 dni od daty doręczenia postanowienia.

Przesłanki przyznania pomocy prawnej w zakresie ustanowienia pełnomocnika określa art. 246 PrPSA. Związane są ze statusem materialnym strony, która o przyznanie takiej pomocy wnioskuje.

W razie przyznania prawa pomocy, sąd zwraca się o wyznaczenie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego do właściwej okręgowej rady adwokackiej, rady okręgowej izby radców prawnych, Krajowej Rady Doradców Podatkowych lub Krajowej Rady Rzeczników Patentowych (art. 253 PrPSA). Następnie właściwy organ samorządu wskazuje konkretną osobę.

Procedura ustanowienia pełnomocnika z urzędu jest więc trójetapowa: pierwszy etap stanowi wniosek strony i decyzja sądu o przyznaniu prawa pomocy, drugi etap stanowi zwrócenie się przez sąd do właściwych organów samorządu o wyznaczenie konkretnej osoby jako pełnomocnika strony, której przyznano pomoc prawną, natomiast trzeci etap polega na wyznaczeniu pełnomocnika przez samorząd i powiadomieniu o tym sądu i wyznaczonego pełnomocnika.

ZmPrPSA, która weszła w życie z dniem 10.4.2010 r. w sposób istotny zmieniła zasady związane z ustanowieniem pełnomocnika. Dotychczas postanowienie o wyznaczeniu danej osoby pełnomocnikiem nie było równoznaczne z udzieleniem jej pełnomocnictwa. Pełnomocnik musiał więc uzyskać pełnomocnictwo od strony i dopiero na jego podstawie mógł ją reprezentować. Obecnie postanowienie o wyznaczeniu pełnomocnika, podobnie jak w postępowaniu cywilnym, jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa (art. 244 § 2 PrPSA).

Ustanowienie pełnomocnika po terminie do dokonania czynności

Wyżej opisana regulacja wydaje się jasna i niebudząca wątpliwości. Niestety tylko pozornie. Często jest bowiem tak, że strona wnosi o przyznanie jej prawa pomocy w toku postępowania np. po doręczeniu stronie uzasadnienia wyroku WSA. Strona taka spełnia wszystkie przesłanki uzasadniające przyznanie jej takiej pomocy i pomoc taką uzyskuje. Co więcej, ustawodawca nakazuje, aby czynności takiej dokonał wyłącznie fachowy pełnomocnik (art. 175 PrPSA).

Niestety procedura ustanowienia konkretnego pełno­mocnika nie następuje od razu. Jak to zostało wskazane wyżej, procedura udzielenia prawa pomocy w postaci ustanowienia adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego jest złożona, a komunikacja pomiędzy sądem, stroną, samorządem i wyznaczonym pełnomocnikiem odbywa się za pośrednictwem poczty. Procedurę tę rozpoczyna wniosek zainteresowanej przyznaniem prawa pomocy strony. Wniosek taki może zawierać braki formalne, a ich uzupełnienie – uwzględniając korespondencję pocztową – zajmować może nawet kilka tygodni. Często i bez braków wnioski takie rozpatrywane są po paru tygodniach.

Kolejny etap, to wybór pełnomocnika przez dany samorząd. Także tu często upływają kolejne tygodnie zanim wskazany zostanie konkretny pełnomocnik. Kolejnym krokiem jest informacja do sądu i do ustanowionego pełnomocnika. Łącznie może to trwać nawet 2–3 miesiące.

Tymczasem strona na złożenie skargi kasacyjnej ma 30 dni od daty doręczenia wyroku z uzasadnieniem i nie może jej złożyć sama z uwagi na wymóg jej sporządzenia przez fachowego pełnomocnika (art. 175 PrPSA). W takiej sytuacji ustanowiony w drodze pomocy prawnej pełnomocnik otrzymuje więc postanowienie dawno po terminie do dokonania danej czynności w postępowaniu sądowym.

W orzecznictwie powszechny jest pogląd, że w takiej sytuacji termin do dokonania czynności jest uchybiony, a pełnomocnikowi pozostaje jedynie złożenie wniosku o przywrócenie terminu³. Orzecznictwo sądów administracyjnych, podobnie jak sądów cywilnych, w żaden sposób nie dopuszcza poglądu, że pełnomocnika z urzędu obowiązuje termin jak dla pełnomocnika z wyboru, wskazując iż wystąpienie z wnioskiem o przyznanie prawa pomocy w postaci ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika nie ma wpływu na bieg terminu do dokonania czynności przed sądem⁴. Odrzuca się pogląd, że od momentu ustanowienia pełnomocnika dla strony ma on taki sam termin do dokonania czynności w postępowaniu, jaki ustawa dla niej przewiduje, wskazując przy tym terminy ustawowe.

Przyjęcie takiego poglądu [...]