Abstrakt
Większość dużych inwestycji infrastrukturalnych, takich jak autostrady czy stadiony, jest realizowana na podstawie kontraktów opartych na wzorcach umownych opracowanych przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Inżynierów Konsultantów FIDIC (Fédération Internationale des Ingénieurs Conseils). Specyficzne problemy prawne pojawiające się przy rozstrzyganiu sporów wynikających z tych umów przestały być niszowym obszarem praktyki prawników w Polsce, stąd wynikła potrzeba przedstawienia zagadnień z nimi związanych w ramach niniejszego artykułu. W pierwszej kolejności w artykule określono specyfikę najpopularniejszych wzorców umownych FIDIC, które przewidują – co przedstawiono w niniejszym artykule – sformalizowaną procedurę zgłaszania roszczeń (claims)1 i kilka etapów rozstrzygania sporów: rozjemstwo, próbę ugodową oraz arbitraż. W polskiej praktyce stosowania wzorców umownych FIDIC poważne kontrowersje budzi m.in. kwestia skutków prawnych niedochowania terminów zgłaszania roszczeń, a także problem konsekwencji pominięcia umownych mechanizmów rozwiązywania sporów i zwrócenia się o rozstrzygnięcie bezpośrednio do sądu polubownego.
Wprowadzenie
Wzorce umowne FIDIC wywodzą się z brytyjskiego systemu prawnego. Ich pierwowzorem był formularz kontraktu ICE (Institution of Civil Engineers) opracowany na wewnętrzne potrzeby rynku brytyjskiego. Poprzez wprowadzenie minimalnych zmian został on zaadaptowany przez FIDIC do stosowania w obrocie międzynarodowym. Pierwsze wydanie wzorca umownego FIDIC miało miejsce w 1957 r. Wzorce te stały się bardzo szybko popularne i doczekały się kolejnych wydań2.
| Obecnie w Polsce najpopularniejsze są wydania z 1999 r. „Warunków kontraktu na budowę” oraz „Warunków kontraktu na urządzenia i budowę z projektowaniem” nazywane od koloru okładek odpowiednio „czerwoną” i „żółtą książką”3. Ich tekst zajmuje ok. 70 stron formatu A4, składają się one z 20 klauzul, podzielonych na subklauzule. |
Stronami kontraktu są Zamawiający (inwestor) oraz Wykonawca. Cechą charakterystyczną tych kontraktów jest osoba Inżyniera, który nie jest stroną umowy, lecz profesjonalnym podmiotem, którego zadaniem jest zarządzanie realizacją inwestycji na podstawie szerokich uprawnień przyznanych mu w kontrakcie4. Z tego względu zastosowanie Warunków Kontaktu FIDIC jest często polecane przez banki lub inne instytucje finansujące inwestycję, bowiem zastosowanie takiego wzorca umownego narzuca sprawdzony model zarządzania projektem.
Warunki Kontraktu FIDIC są tak skonstruowane, aby możliwie wyczerpująco uregulować prawa i obowiązki stron w samym tekście umowy, bez odsyłania do przepisów ustaw lub innych aktów prawnych, co z pewnością sprzyja ich stosowaniu w obrocie międzynarodowym.
| Dla porównania, w niemieckim wzorcu umowy o roboty budowlane VOB/B (Verdingungsordnung für Bauleistungen, Teil B), występują wyraźne odesłania do niemieckiego Kodeksu cywilnego. |
Okoliczność, że dana umowa nie zawiera w swojej treści odesłania do konkretnych przepisów prawa oczywiście nie oznacza, że takie przepisy nie znajdą zastosowania. W kontraktach opartych na Warunkach Kontraktu FIDIC realizowanych w Polsce zasadą jest, że jako prawo właściwe dla kontraktu wybierane jest prawo polskie, tak więc oprócz norm prawa publicznego, np. prawa budowlanego, do umowy znajdą zastosowanie również przepisy polskiego prawa cywilnego. Jednak zastosowanie na gruncie prawa polskiego instytucji wywodzących się z prawa obcego może być trudne w praktyce, pomimo potwierdzonej expressis verbis w art. 3531 KC zasady swobody umów. Należy jednak poszukiwać takich konstrukcji prawnych w krajowym systemie prawnym, aby wola stron wyrażona w umowie była respektowana i umowa wywoływała w możliwie pełnym zakresie takie konsekwencje ekonomiczne, jakie strony uzgodniły podpisując kontrakt o danej treści.
Procedura zgłaszania roszczeń
Procedura zgłaszania roszczeń przez Wykonawcę jest restrykcyjna (por. subklauzulę 2.5 z 20.1). Jeżeli Wykonawca uważa się za uprawnionego do przedłużenia czasu na ukończenie robót (terminu oddania obiektu) lub dodatkowej płatności, na podstawie kontraktu lub na innej podstawie związanej z kontraktem, to powinien powiadomić Inżyniera opisując zdarzenie lub okoliczność powodującą roszczenie. Takie powiadomienie (notice) powinno być dane niezwłocznie, jednak nie później niż 28 dni od chwili, kiedy Wykonawca dowiedział się lub powinien był się dowiedzieć o tym zdarzeniu lub okoliczności. Należy zwrócić uwagę, że termin 28 dni biegnie od chwili wystąpienia tych okoliczności lub zdarzeń, a nie od daty powstania ich skutków dla wykonywanych robót. Uchybienie wskazanemu terminowi 28 dni powoduje poważne konsekwencje dla Wykonawcy. Jeżeli Wykonawca nie powiadomi Inżyniera o roszczeniu w tym terminie, wówczas czas na ukończenie robót nie zostanie przedłużony, Wykonawca nie będzie uprawniony do dodatkowej płatności, a Zamawiający będzie zwolniony z jakiejkolwiek odpowiedzialności związanej z takim roszczeniem (subklauzula 20.1). Omawianego terminu nie można w żadnym przypadku utożsamiać z terminem przedawnienia roszczeń uregulowanym w polskim Kodeksie cywilnym. Zgodnie z art. 119 KC, terminy przedawnienia nie mogą być zmieniane przez czynność prawną. Upływ terminu przedawnienia nie powoduje wygaśnięcia roszczenia, tylko jego przekształcenie w zobowiązanie naturalne, które nie może być skutecznie dochodzone przed sądem, o ile druga strona podniesie zarzut przedawnienia, ale w pewnych sytuacjach może być przedmiotem potrącenia (por. art. 502 KC). Polskie prawo cywilne w ramach zasady swobody umów dopuszcza konstrukcję umownych terminów zawitych5. Strony mogą uzgodnić zasady biegu takich terminów oraz skutki ich niezachowania. Warunki Kontraktu FIDIC samodzielnie regulują skutki uchybienia temu terminowi 28 dni do powiadomienia o roszczeniu. Konsekwencją jest wygaśnięcie roszczenia Wykonawcy, gdyż zgodnie z brzmieniem Warunków Kontraktu FIDIC czas na ukończenie robót nie zostanie przedłużony, Wykonawca nie będzie uprawniony do dodatkowej płatności. Zamawiający nie będzie w związku z tym zobowiązany do jakiejkolwiek rekompensaty, na przykład tytułem bezpodstawnego wzbogacenia czy nienależnego świadczenia, nawet jeżeli roszczenie Wykonawcy byłoby zasadne, bowiem zgodnie z treścią tego wzorca umownego Zamawiający będzie zwolniony w takiej sytuacji z jakiejkolwiek odpowiedzialności związanej z takim roszczeniem. Te umowne terminy zawite biegną niezależnie od terminów przedawnienia, tak więc roszczenia, co do których terminowo dokonano powiadomienia, podlegają ograniczeniu drugiego stopnia – przedawnieniu na zasadach określonych w KC.
Termin 28 dni jest terminem na powiadomienie o roszczeniu, a więc notyfikację konkretnych okoliczności lub zdarzeń oraz wskazanie, jakiego rodzaju roszczenia może w przyszłości zgłosić Wykonawca, nie muszą być dołączone do niego żadne dowody. Pełne szczegółowe roszczenie (fully detailed claim) zawierające wyczerpujące uzasadnienie, na przykład stosowne wyliczenie wraz z dowodami, Wykonawca powinien złożyć po upływie [...]