Abstrakt

Postępowanie przyspieszone zostało przywrócone do polskiego procesu karnego 12.3.2007 r., kiedy to weszła w życie ustawa z 16.11.2006 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw¹. Od samego początku funkcjonowania tryb ten budził kontrowersje. Na podstawie kilkuletnich doświadczeń związanych z jego funkcjonowaniem stwierdzić należy, że nie spełnił on pokładanych w nim nadziei, i z tego powodu ustawodawca zdecydował się na gruntowną zmianę w zakresie Rozdziału 54a KPK. Niniejszy artykuł przedstawia zakres i ocenę wprowadzonych ustawą z 5.11.2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks karny wykonawczy, ustawy – kodeks karny skarbowy oraz nie­których innych ustaw² zmian i obecny kształt postępowania przyspieszonego.

Wprowadzenie

Postępowanie przyspieszone stanowić miało skuteczną i szybką formę reakcji na najbardziej dotkliwe dla społeczeństwa typy czynów zabronionych, w szczególności o charakterze chuligańskim³, w przytłaczającej większości okazało się jednak niesprawnym narzędziem służącym najczęściej do pociągania do odpowiedzialności karnej sprawców przestępstw określonych w art. 178a KK. Fakt ten potwierdzają badania praktyki, z których jednoznacznie wynika, że tryb ten służył ściganiu przestępstw z art. 178a § 1 i 2 KK, a więc prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości (70% spraw w badanym 2007 r.), przestępstw z art. 244 KK, tj. naruszenia sądowego zakazu prowadzenia pojazdów (5% spraw), a zdecydowanie już rzadziej przestępstw kradzieży – art. 278 § 1 KK (nieco ponad 5%), znieważenia funkcjonariusza publicznego – art. 226 § 1 KK (niemal 5%) oraz zniszczenia cudzej rzeczy w wypadku mniejszej wagi – art. 288 § 2 KK (niemal 5%)⁴. Po zsumowaniu ilości spraw z art. 178a KK i powiązanych z nimi merytorycznie spraw z art. 244 KK, łatwo można zauważyć, że aż 75% spraw wynika właśnie z prowadzenia pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości⁵.

Dodatkowo podkreślmy, że stosowanie trybu przyspieszonego generowało olbrzymie koszty. Chodzi tu zwłaszcza o obronę obligatoryjną, ale także nakłady odnoszące się do pozbawienia podejrzanego wolności, czy też zaangażowania sądów, prokuratur oraz funkcjonariuszy Policji. W konsekwencji nie może dziwić fakt, że ustawodawca zdecydował się na gruntowną zmianę w zakresie Rozdziału 54a KPK.

Projektowane zmiany co do kształtu postępowania przyspieszonego

W dniu z 25.9.2009 r. Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy – kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks karny wykonawczy, ustawy – Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw⁶, na mocy której usunięto również z polskiego systemu prawa karnego instytucję występku o charakterze chuligańskim. Uchylono wówczas tym samym jego legalną definicję zawartą w art. 115 § 21 KK. Ponadto, nowelizacja usunęła wszelkie zaostrzenia przepisów karno-materialnych w stosunku do sprawców przestępstw o charakterze chuligańskim w postaci: podwyższenia dolnej granicy ustawowego zagrożenia o połowę (art. 57a § 1 KK), obligatoryjnej nawiązki na rzecz pokrzywdzonego (art. 57a § 2 KK), zakazu zastępowania kary pozbawienia wolności innymi karami (art. 58 § 4 KK), wyłączenia dopuszczalności zastąpienia kary środkami karnymi (art. 59 § 2 KK), ograniczenia dopuszczalności warunkowego zawieszenia wykonania kary (art. 69 § 4 KK). W powiązaniu z tymi zmianami ustawa ta nie przewidywała dalszego stosowania postępowania przyspieszonego do ścigania przestępstw prywatnoskargowych w trybie publicznoskargowym, gdy miały one charakter chuligański, co zakładał pierwotnie przepis art. 517b § 2 KPK. Zlikwidowano również wątpliwą przesłankę stosowania tymczasowego aresztowania w postępowaniu przyspieszonym w postaci dopuszczenia się występku o charakterze chuligańskim, w sytuacjach o których mowa w art. 517c § 1 i 4 KPK⁷.

Senat wprowadził jednak do tak uchwalonej ustawy poprawki⁸, które polegały na przywróceniu przepisów odnośnie do chuligańskiego charakteru występku i zaostrzeń związanych z odpowiedzialnością sprawcy tego występku w KK. W KPK ponownie wprowadzono zaś przepis, że w ramach postępowania przyspieszonego rozpoznawane będą w trybie publicznoskargowym sprawy o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego, jeżeli miały one charakter chuligański. Senat wprowadził również zapis, że w stosunku do sprawcy występku o charakterze chuligańskim odstąpienie od zatrzymania i przymusowego doprowadzenia sprawcy do sądu z jednoczesnym zobowiązaniem go do stawienia się w sądzie w wyznaczonym czasie i miejscu będzie mogło być stosowane jedynie wyjątkowo, jeżeli z okoliczności wynika, że sprawca stawi się w sądzie w wyznaczonym miejscu i czasie oraz nie będzie utrudniał postępowania w inny sposób.

Podkreślić jednak należy, że pierwotne wykreślenie art. 115 § 21 KK, jak i innych przepisów, których zastosowanie uwarunkowane było dopuszczeniem się przez sprawcę występku o charakterze chuligańskim, byłoby krokiem w dobrym kierunku. Nie do końca precyzyjne objaśnienie wyrażenia ustawowego w postaci „występku o charakterze chuligańskim” może nasuwać w orzecznictwie wiele wątpliwości. Nietrafne jest również, jak się wydaje, ograniczenie przez wymienione powyżej przepisy swobody sędziowskiej w zakresie wymiaru kary orzekanej za popełnione przestępstwo poprzez obowiązek bezwzględnego ich stosowania. Powyższe zmiany zaproponowane przez Senat zostały niestety ostatecznie zaakceptowane przez Sejm.

Postępowanie przyspieszone jako postępowanie drugiego stopnia oraz przesłanki stosowania trybu przyspieszonego po nowelizacji

Dnia 5.11.2009 r. Sejm uchwalił tzw. dużą nowelizację kodeksów karnych⁹, w ramach której istotnie przemodelowano m.in. postępowanie przyspieszone.

Po pierwsze, zauważyć należy, że tryb przyspieszony stał się, po wejściu w życie tej ustawy, postępowaniem szczególnym drugiego stopnia. W razie bowiem, gdy przepisy Rozdziału 54a KPK nie stanowią inaczej, w omawianym trybie stosowana ma być regulacja dotycząca postępowania uproszczonego. Usunięto tym samym pewną niespójność unormowania. Na gruncie poprzednio obowiązującego stanu prawnego przyjęto bowiem, że tryb przyspieszony był postępowaniem szczególnym pierwszego stopnia (art. 517a KPK), a jednocześnie rozstrzygane w nim były sprawy o przestępstwa podlegające rozpoznaniu w trybie uproszczonym, choć ten ostatni tryb jest innym trybem pierwszego stopnia. Takie oparcie się na zakresie przedmiotowym trybu uproszczonego sugerowałoby, że postępowanie przyspieszone powinno być raczej trybem szczególnym drugiego stopnia. Ponadto, w razie zaistnienia okoliczności, o których mowa w uprzednio obowiązujących art. 517c § 2 zd. 1 i art. 517h § 2 zd. 1 KPK, następowało przekazanie sprawy właśnie do trybu uproszczonego, a nie zwyczajnego. Bardziej logiczne, biorąc pod uwagę brzmienie ówcześnie obowiązującego art. 517a KPK, wydawałoby się tu więc rozwiązanie zakładające przejście z postępowania szczególnego pierwszego stopnia na postępowanie zwyczajne, niż na inne postępowanie pierwszego stopnia. Z uwagi na powyższe, zmianę brzmienia art. 517a KPK należy ocenić [...]