Abstrakt
Niniejszy artykuł stanowi analizę obecnego stanu prawnego w zakresie tajemnicy bankowej, a mówiąc konkretniej – analizę sytuacji, w której komornik żąda od banku wydania historii rachunku bankowego. Można zauważyć, że zagadnienie to rodzi w praktyce wiele kontrowersji i często znajduje swój finał na sali sądowej. Z dokonanej przez Autora analizy przedstawionej w opracowaniu wynika, że przekazanie historii rachunku bankowego komornikowi, który dokonał jego zajęcia, a tym samym przekazanie chronionych tajemnicą bankową informacji dotyczących ewentualnych trzeciodłużników podmiotu egzekwowanego może nastąpić jedynie w przypadku egzekucji świadczeń alimentacyjnych oraz postępowań wszczętych na żądanie sądu lub innego uprawnionego organu (wyłącznie wtedy, gdy uznać za obowiązujące Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 9.3.1969 r. w sprawie czynności komorników1, co jednak jest wątpliwe).
Wprowadzenie
W praktyce częsta jest sytuacja, gdzie komornik dokonując zajęcia rachunku bankowego prowadzonego na rzecz egzekwowanego podmiotu, jednocześnie wzywa bank, który ten rachunek prowadzi, do przesłania mu historii zajętego rachunku za dany okres. Bank zaś, będąc ustawowo związany tajemnicą bankową, jest w kłopotliwej sytuacji, bowiem z jednej strony ustawa z 29.8.1997 r. – Prawo bankowe2 przewiduje sankcję karną za złamanie tajemnicy bankowej, z drugiej zaś komornik grozi nałożeniem grzywny w razie nieuzyskania żądanych informacji na podstawie postanowień art. 762 § 1 KPC.
Nie należy też zapominać o kwestii odpowiedzialności cywilnej banku w razie niedochowania tajemnicy. Wyraźnie stanowi o tym art. 105 ust. 5 PrBank, zgodnie z którym: „Bank ponosi odpowiedzialność za szkody wynikające z ujawnienia tajemnicy bankowej i wykorzystania jej niezgodnie z przeznaczeniem”. Widać zatem, że pomimo istnienia ogólnych instytucji odszkodowawczych prawa cywilnego – ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie szczegółowego przepisu, który stanowić może samodzielną podstawę tego typu roszczeń w razie naruszenia tajemnicy bankowej. Można też zauważyć, że – pomimo mogącego sugerować koniunkcję użycia spójnika „i” – omawiana regulacja przewiduje odpowiedzialność banku zarówno w przypadku szkód powstałych na skutek ujawnienia tajemnicy bankowej, jak i wykorzystania tajemnicy bankowej niezgodnie z jej przeznaczeniem3.
Ostatnim (bynajmniej nie w sensie znaczenia dla banku) pozaprawnym, lecz wymiernym ekonomicznie czynnikiem związanym z tajemnicą bankową, jest renoma danego banku – jego dobre imię. Czynnik ten jest w obrocie niezwykle istotny, bowiem na specyficznym rynku bankowym zaufanie jest elementem absolutnie kluczowym (szczególnie wyraźnie zjawisko to można obserwować na przykładzie rynku banków szwajcarskich). Banki, które nie dochowują tajemnicy bankowej muszą liczyć się z utratą zajmowanej pozycji rynkowej, na którą niejednokrotnie pracowały latami.
Widać zatem, że kwestia dostępu do historii rachunku bankowego ma w praktyce istotne znaczenie, z jednej bowiem strony bank nie chce narazić się na zarzut złamania nałożonego nań ustawowo obowiązku dochowania tajemnicy bankowej (a tym samym ponieść konsekwencji prawnych i ekonomicznych), z drugiej zaś strony nie chce wystawić się na zarzut łamania prawa odmawiając realizacji uprawnień przysługujących organowi egzekucyjnemu jakim jest komornik.
Celem stawianym przed niniejszym opracowaniem jest zatem udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy, a jeżeli tak, to w jakich sytuacjach, żądanie komornika przekazania mu historii rachunku bankowego jest uzasadnione, a tym samym czy bank może zgodnie z literą prawa ujawnić informacje chronione tajemnicą bankową.
Historia rachunku a tajemnica bankowa
Obowiązek przestrzegania tajemnicy bankowej wynika z art. 104 ust. 1 PrBank, który stanowi, że: „Bank, osoby w nim zatrudnione oraz osoby, za których pośrednictwem bank wykonuje czynności bankowe, są obowiązane zachować tajemnicę bankową, która obejmuje wszystkie informacje dotyczące czynności bankowej, uzyskane w czasie negocjacji, w trakcie zawierania i realizacji umowy, na podstawie której bank tę czynność wykonuje”.
Można zauważyć, że komornik żądając udostępnienia mu historii rachunku bankowego, w istocie żąda ujawnienia informacji dotyczących osób trzecich, które dokonywały wpłat na zajęty rachunek bankowy prowadzony na rzecz egzekwowanego podmiotu (tzw. trzeciodłużnicy).
Trzeciodłużnicy zazwyczaj są podmiotami niezaangażowanymi w prowadzone postępowanie egzekucyjne, natomiast należy pamiętać, że przysługuje im status beneficjentów tajemnicy bankowej w rozumieniu art. 104 ust. 1 PrBank.
Powyższa konstatacja wynika z faktu, że bank uzyskuje dane osób dokonujących wpłat na dany rachunek w ramach wykonywania umowy rachunku bankowego, a zatem wykonywania czynności bankowej w rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 1 lub 2 PrBank.
| W literaturze przedmiotu wskazuje się w omawianym zakresie, że: „W art. 104 ust. 3 in fine PrBank prawodawca pośrednio wskazuje na beneficjenta tajemnicy bankowej – jest to osoba, której dotyczą informacje objęte tajemnicą. Oznacza to, że obowiązek dyskrecji bynajmniej nie obowiązuje banku wyłącznie na rzecz drugiej strony czynności bankowej, ale na rzecz każdego, kto pozostaje wobec utajnionych informacji w takiej relacji, że informacje te go „dotyczą”…”4, a także, że: „W świetle art. 104 ust. 1 (PrBank) informacja (o podmiocie, przeciw któremu nie jest prowadzona egzekucja) stanowi tajemnicę bankową (…) bowiem bank uzyskuje wiadomość o wierzycielu posiadacza rachunku bankowego w toku realizacji czynności wynikających z zawarcia umowy rachunku bankowego”5. |
Powyższe stanowisko jest więc akceptowane tak w nauce prawa,6 jak i w orzecznictwie7.
Należy również pamiętać, że tajemnica bankowa jest ustawowym obowiązkiem ciążącym na banku, nie zaś przywilejem leżącym w jego gestii.
| Zgodnie bowiem z poglądem przedstawionym przez SN w omawianym temacie w uzasadnieniu zachowującej doniosłość prawną uchwały z 23.5.2006 r.8: „W piśmiennictwie (por. m.in. A. Jurkowska, op. cit. s. 221–224) podkreśla się trafnie, że instytucja ta jest gwarancją prawa do prywatności wynikającego z art. 47 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 8 EKPCz (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) oraz art. 17 MPPOP (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167). Takie pojmowanie celu tajemnicy bankowej przesądza, że jej beneficjentami są osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, które w związku z wykonywaniem czynności bankowych powierzają bankowi informacje o charakterze konfidencjonalnym. Tajemnica bankowa nie jest więc przywilejem banku, a rola tego ostatniego polega na strzeżeniu chronionych informacji przed nielegalnym ujawnieniem. Przyjęcie, że tajemnica bankowa stanowi środek ochrony prawa do prywatności powoduje, zwłaszcza w kontekście treści art. 51 Konstytucji RP, iż przy interpretacji przepisów regulujących tajemnicę bankową niedopuszczalna jest rozszerzająca wykładnia wyjątków od reguły (por. R. Szałowski, Prawna ochrona tajemnicy bankowej, PUG 1999, Nr 7–8, s. 2)”. |
Podsumowując – zgodnie z poglądem przyjętym tak w literaturze przedmiotu, jak i praktyce orzeczniczej, podmioty, które dokonywały wpłat na zajęty rachunek bankowy są beneficjentami tajemnicy bankowej, natomiast banki mają ustawowy obowiązek nieujawniania informacji dotyczących tychże podmiotów.
Podstawy kompetencyjne żądań komornika
Można zauważyć, że uprawnienia informacyjne komornika – w zakresie omawianym w ramach niniejszego artykułu – uregulowane są zasadniczo w trzech ustawach, tj. PrBank, ustawie z 29.8.1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji9 oraz KPC.
Dnia 28.12.2007 r. weszła w życie ustawa z 24.5.2007 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz niektórych innych ustaw10, która zmodyfikowała niektóre spośród regulacji dotyczących tajemnicy bankowej.
Niestety – jak to nader często bywa praktyce – dokonane zmiany [...]