Abstrakt
Artykuł omawia konsekwencje niewłaściwego umocowania aplikanta adwokackiego z uwzględnieniem różnorodnych skutków, jakie może ono wywołać. Przedstawiona została ogólna charakterystyka sytuacji, których zaistnienie implikuje stwierdzenie nieważności postępowania oraz wpływ niewłaściwej legitymacji aplikantów na sytuację prawną i procesową strony w związku ze stwierdzeniem nieważności postępowania. Uwzględniono możliwość ponoszenia odpowiedzialności dyscyplinarnej i ubezpieczeniowej adwokata oraz aplikanta adwokackiego.
Wstęp
W ciągu kilkunastu ostatnich lat wyraźnie zauważalna stała się coraz większa rola, jaką w poszczególnych postępowaniach sądowych poczęli odgrywać pełnomocnicy, w szczególności profesjonalni pełnomocnicy procesowi, tj. adwokaci oraz radcowie prawni. Wśród zasadniczych przesłanek implikujących powyżej wspomniany proces wymienić można m.in. czynniki takie jak:
a) eskalacja zjawiska określanego przez przedstawicieli doktryny mianem „inflacji prawa”, który to czynnik wywołany jest głównie koniecznością kreacji nowych aktów prawnych, które w kompleksowy sposób zapewnić powinny w zamyśle ustawodawcy regulację coraz bardziej skomplikowanych stanów faktycznych i umożliwienia ich subsumpcji z odpowiednimi normami prawnymi;
b) konieczność dokonania po 1989 r. nowelizacji aktów prawnych obowiązujących w poprzednim systemie politycznym, a także uchwalenia nowych aktów w miejsce aktów, które w związku ze zmianą ustroju konstytucyjnego, porządku prawnego, oraz dynamicznymi zmianami w różnych sferach życia codziennego zostały derogowane;
c) konieczność dostosowania polskiego prawa do prawa Wspólnot Europejskich, co stanowiło conditio ab sine qua non akcesu Rzeczpospolitej Polskiej do UE, która to harmonizacja prawa polskiego z prawem unijnym przejawiała się i przejawia w implementacji zawartych w dyrektywach unijnych norm na gruncie krajowych aktów normatywnych;
d) wzrost świadomości prawnej społeczeństwa przejawiający się m.in. w rozumieniu zakresu własnych praw i obowiązków, a w konsekwencji większej aktywności w dochodzeniu przypisanych prawem roszczeń i egzekwowania przysługujących przywilejów.
W konsekwencji strony w większości przypadków (poza co oczywiste tymi sytuacjami, w których przepisy prawa wymagają obligatoryjnie ustanowienia przedstawiciela ustawowego lub profesjonalnego pełnomocnika) umocowują profesjonalnych pełnomocników do występowania w ich imieniu w sprawach zarówno cywilnych, administracyjnych, jak i karnych, celem zapewnienia sobie gwarancji jak najlepszego prowadzenia ich indywidualnych spraw i zwiększenia szans na osiągnięcie celu poszczególnych postępowań.
Powyższa sytuacja implikuje powstanie nie tylko stosunków wewnętrznych w relacjach pomiędzy stroną (uczestnikiem postępowania) a pełnomocnikiem, lecz także kreuje bezpośrednie stosunki pomiędzy reprezentującym stronę pełnomocnikiem a drugą stroną (pozostałymi uczestnikami postępowania). Najważniejsza pozostaje jednak okoliczność, że wszelkie podejmowane przez pełnomocnika w toku postępowania przed sądem czynności (zarówno na rozprawie, jak i poza nią) wywołują dla zastępowanej strony bezpośrednie skutki, kreując tym samym jej sytuację procesową. Ma to szczególne znaczenie właśnie w wypadku, gdy w postępowaniu występuje pełnomocnik profesjonalny. Od takiego bowiem pełnomocnika w związku z posiadanymi przezeń specjalistycznymi kwalifikacjami – potwierdzonymi ukończonymi studiami w zakresie prawa, odbytym w pełnym zakresie szkoleniem w ramach aplikacji oraz zdanym egzaminem końcowym wymagana jest szczególna staranność w działaniu oraz znajomość obowiązujących przepisów prawa materialnego, a także przepisów proceduralnych. W konsekwencji w niektórych wypadkach niedopełnienie określonych wymogów proceduralnych rodzi dla strony zastępowanej przez profesjonalnego pełnomocnika skutki o wiele bardziej dotkliwe niż w przypadku, gdyby takie pełnomocnictwo profesjonalne w danej sprawie nie występowało. Jako przykład może tu służyć sankcja wyrażona na gruncie art. 4798a § 5 KPC statuująca zasadę, że w wypadku, gdy strona reprezentowana jest przez profesjonalnego pełnomocnika wniesione przez nią pismo wszczynające postępowanie w sprawach gospodarczych, któremu uprzednio w związku z niezachowaniem wymogów formalnych nie można było nadać biegu, nie wywołuje skutków od daty pierwotnego wniesienia (jak w wypadku ponownego wniesienia uzupełnionego pisma w terminie tygodniowym przez stronę niezastępowaną przez zawodowego pełnomocnika), a także nie zawiera pouczenia o brakach. W jeszcze bardziej restrykcyjny sposób uregulował ustawodawca sytuację, gdy strona reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika wniesie w toku postępowania gospodarczego przed sądem I instancji inne pismo, które zawiera braki formalne, uniemożliwiające nadanie mu prawidłowego biegu. Takie pismo podlega bowiem zwrotowi bez wzywania do uzupełnienia, lub poprawienia braków, a inne środki zaskarżenia takie jak sprzeciw od wyroku zaocznego, zarzuty od nakazu zapłaty, sprzeciw od nakazu zapłaty sąd odrzuca.
| Na stanowisku zasadności i zgodności z obowiązującym porządkiem prawnym dyferencjacji sytuacji procesowej stron ze względu na to, czy zastępowane są one przez podmiot profesjonalny, czy też występują samodzielnie, stanął Trybunał Konstytucyjny, który w wyroku z 12.3.2002 r.1 wywiódł m.in., że: „konstytucyjnie dopuszczalne jest zróżnicowanie sytuacji prawnej podmiotów różniących się między sobą, zaś w omawianej sytuacji łatwo ustalić relewantne kryterium różnicowania. W analizowanym przypadku kryterium tym jest posiadanie wyższego wykształcenia prawniczego i stosownych – w założeniu wysokich – kwalifikacji zawodowych, potwierdzonych przynależnością do określonej korporacji. Wydaje się, że korzystanie przez stronę z fachowej pomocy prawnej – dysponującej wiedzą specjalistyczną i dokładającej należytej staranności – powinno wykluczyć możliwość popełnienia jakichkolwiek błędów formalnych, prowadzących do odrzucenia pisma procesowego, składanego na formularzu. Dlatego też stwierdzić należy, że przepis ten nie narusza zasady równości, ani też prawa do sądu, zaczym zgodny jest z art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji RP”. |
Inna restrykcyjna regulacja wyinterpretowana może zostać z treści art. 130 § 5 KPC. Zgodnie z literalnym brzmieniem przytoczonego przepisu pisma procesowe sporządzone z naruszeniem art. 871 KPC (a więc przepisu statuującego zasadę obowiązkowego zastępstwa stron przez adwokatów lub radców prawnych w postępowaniu przed SN, z uwzględnieniem exceptio wyrażonych w § 2 ww. przepisu) podlegają zwrotowi bez wzywania do usunięcia braków, chyba, że ustawa stanowi inaczej. Odmienna regulacja ustawowa dotyczy właśnie kwestii dopuszczalności zarówno środków odwoławczych, jak i nadzwyczajnych środków odwoławczych objętych przymusem adwokacko-radcowskim, tj. zażalenia do SN, skargi kasacyjnej, skargi o wznowienie postępowania i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, które podlegają nie zwrotowi, lecz odrzuceniu2.
Niezwykle istotną kwestią, której nie sposób pominąć przy omawianiu zagadnienia działania pełnomocników procesowych i wpływu podejmowanych przez nich czynności na sytuację procesową strony (uczestnika postępowania) pozostaje legitymacja aplikantów procesowych do występowania w postępowaniu przed sądami.
Upoważnienie powyższe [...]