Abstrakt
Niniejsze opracowanie porusza niezmiernie ważny dla praktyki, a jednocześnie wprost nieuregulowany przepisami ustawy procesowej problem dokonywania przez sąd doręczeń w postępowaniu klauzulowym. Zagadnienie to rzadko staje się przedmiotem zainteresowania piśmiennictwa prawniczego, zaś sądy nie postępują w tej kwestii jednolicie. Autor przedstawia zarówno aktualny stan prawny w zakresie doręczeń postanowień wydanych w postępowaniu klauzulowym, włącznie z poglądami doktryny dotyczącymi interpretacji przepisów, jak i, podkreśloną już, niejednolitą praktykę sądów oraz wskazuje postulaty de lege ferenda.
Wprowadzenie
Dokonywanie przez sąd doręczeń pism w postępowaniu cywilnym wydaje się być dla wielu czynnością nieskomplikowaną i tak oczywistą, że niewymagającą drobiazgowej regulacji prawnej. Tymczasem problematyce tej ustawodawca poświęcił nie tylko całą grupę przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, zebranych w rozdziale zatytułowanym „Doręczenia”, ale także przepisy szczególne normujące tryb dokonywania doręczeń w niektórych postępowaniach odrębnych (vide: art. 472 § 1, art. 4799 KPC). Na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 131 § 2 KPC Minister Sprawiedliwości wydał rozporządzenie z 17.6.1999 r. w sprawie szczególnego trybu doręczania pism sądowych przez pocztę w postępowaniu cywilnym1, zaś wypełniając upoważnienie sformułowane w art. 41 § 1 ustawy z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych2, ten sam organ promulgował rozporządzenie z 23.2.2007 r. – Regulamin urzędowania sądów powszechnych3, w którym także zawarł regulacje dotyczące doręczeń.
Nie tylko prawnicy zdają sobie sprawę z ogromnej doniosłości prawidłowo dokonanego doręczenia, od którego zależy ważność toczonego postępowania, realizacja postulatu jawności, obliczanie terminów oraz stwierdzenie prawomocności wydanego orzeczenia. Konkluzja, że doszło do naruszenia przez sędziego, referendarza, pracownika sekretariatu lub doręczyciela, a więc na jakimkolwiek etapie opracowywania przesyłki, przepisów o doręczeniach w postępowaniu cywilnym, co do zasady, uniemożliwia procedowanie w sprawie do czasu usunięcia dostrzeżonego uchybienia. Źle dokonane doręczenie odpisu zaskarżalnego orzeczenia sprawia natomiast, że nie otwiera się termin przewidziany na wniesienia przez stronę środka odwoławczego. Uzasadnia to żądanie ponownego doręczenia, tym razem już prawidłowego, w następstwie którego będzie można zaskarżyć – nawet po upływie dłuższego czasu – wydane rozstrzygnięcie.
Funkcja oficjalności doręczeń w postępowaniu cywilnym
Obowiązujące przepisy procedury cywilnej przewidują szereg przypadków, w których sąd podejmuje decyzje bez udziału stron, na posiedzeniu niejawnym. Dla omówienia objętej tytułem opracowania problematyki należy wskazać, że w postępowaniu zabezpieczającym regułą jest rozpoznawanie wniosku o udzielenie zabezpieczenia na posiedzeniu niejawnym, o ile przepis szczególny nie stanowi inaczej (reguła z art. 735 KPC; wyjątki od niej na rzecz rozpoznania wniosku o udzielenie zabezpieczenia na rozprawie wprowadza art. 7531 § 1 oraz art. 754 KPC), natomiast chronologicznie późniejsze postanowienie w przedmiocie uchylenia lub ograniczenia zabezpieczenia może zapaść tylko po przeprowadzeniu rozprawy (art. 742 § 2 KPC). Również w postępowaniu egzekucyjnym – i stanowiącym jego wstępny etap postępowaniu klauzulowym – zgodnie z dyspozycją art. 766 zd. 1 KPC – sąd rozpoznaje sprawy na posiedzeniu niejawnym, chyba że zachodzi potrzeba wyznaczenia rozprawy albo wysłuchania na posiedzeniu stron lub innych osób. Wymóg przeprowadzenia rozprawy wprowadza art. 794 KPC, celem rozpoznania wniosku o wydanie tytułu wykonawczego w miejsce utraconego oraz art. 768 KPC, który stanowi, że skargę na postanowienie komornika o ukaraniu grzywną rozstrzyga sąd po przeprowadzeniu rozprawy, na którą wezwie strony i osobę ukaraną.
Podejmowanie przez sąd niektórych formalnych, jak i merytorycznych decyzji na posiedzeniu niejawnym sprawia, że szczególny nacisk należy wówczas położyć na zachowanie wymogów prawidłowego doręczenia odpisów zapadłych na takim posiedzeniu orzeczeń oraz zrozumiałe pouczenie stron (uczestników) postępowania, występujących w sprawie bez udziału adwokata lub radcy prawnego co do prawa, terminu i sposobu zaskarżenia rozstrzygnięcia, o ile w konkretnym przypadku taki środek przysługuje (vide: art. 5, art. 357 § 2 in fine KPC).
Stosownie do treści art. 357 § 1 i 2 KPC: „Postanowienia wydane na posiedzeniu niejawnym sąd doręcza z urzędu obu stronom, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Gdy stronie przysługuje środek zaskarżenia, postanowienie należy doręczyć z uzasadnieniem; doręczając postanowienie, należy pouczyć stronę występującą w sprawie bez adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego o dopuszczalności, terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia”.
Prawidłowe doręczenie jest przejawem fundamentalnej zasady jawności postępowania w relacji do jego stron (uczestników).
| Jak zauważa K. Kołakowski: „Od prawidłowości doręczeń zależy nie tylko zapewnienie możliwości spełnienia konstytucyjnej, ustrojowej i procesowej zasady jawności (w tym i dla stron) rozpoznania spraw (por. art. 45 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, art. 6 ust. 1 EKPCz, art. 7 § 1 PrUSP i art. 9 KPC), przesłanek ważności postępowania, prawidłowego obliczania terminów ale i – w konsekwencji – stwierdzenia prawomocności wydanego orzeczenia (…) wadliwe doręczenie, jeśli spowodowało pozbawienie strony możliwości działania, skutkuje nieważnością postępowania, niweczącą wysiłek uczestniczących w nim osób oraz poniesione opłaty i wydatki, a także odsuwającą w czasie uzyskanie skutecznego orzeczenia sądowego”4. Z zaprezentowanym poglądem koresponduje wypowiedź P. Pogonowskiego: „W kontekście prawa do sądu jest rzeczą niewątpliwą, że doręczenie dokonywane przez sąd zapewnia kluczową rolę w zapewnieniu uczestnictwa podmiotu w postępowaniu; zachowania terminów dokonywania czynności procesowych – przedstawiania swoich racji”5. |
Realizacji powyższych celów służy przyjęta w KPC reguła oficjalności doręczeń, zgodnie z którą sąd dokonuje doręczeń z urzędu. Oznacza to, że w zakresie doręczeń nie obowiązuje charakterystyczna dla postępowania cywilnego zasada dyspozycyjności (rozporządzalności)6, lecz – w drodze wyjątku – odstąpiono od niej na rzecz zasady oficjalności. O ile los poszczególnych czynności procesowych, a w konsekwencji całego postępowania, został pozostawiony zapobiegliwości i taktyce procesowej stron, o tyle doręczeń dokonuje się bez względu na wolę osób uczestniczących w czynnościach.
Regulacja taka [...]