Abstrakt

Ustawa z 5.12.2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz ustawy o obrocie instrumentami finansowymi¹, która weszła w życie z dniem 3.8.2009 r. transponuje do prawa krajowego rozwiązania przyjęte w dyrektywie 2007/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 11.7.2007 r.² w sprawie wykonywania nie­których praw akcjonariuszy spółek notowanych na rynku regulowanym. Z racji założeń, jakie legły u podstaw dyrektywy 2007/36 nowelizacja w znacznym stopniu zmodyfikowała podejście do walnego zgromadzenia jako organu spółki akcyjnej, bowiem – co podniesiono w pkt. 2 Preambuły do dyrektywy 2007/36 – konieczne jest wzmocnienie praw akcjonariuszy, w szczególności poprzez rozszerzenie zasad dotyczących przejrzystości, prawa do głosowania przez pełnomocników, możliwości udziału w walnym zgromadzeniu za pośrednictwem środków elektronicznych oraz zapewnienia możliwości transgranicznego wykonywania prawa głosu. Roz­wiązania przyjęte w dyrektywie 2007/36 nadają kierunek zmianom instytucjonalnym mającym zapewnić uspra­wnienia w funkcjonowaniu organu stanowiącego spółki akcyjnej w stopniu adekwatnym do potrzeb jednolitego wewnętrznego rynku kapitałowego, stającego przed wyzwaniem znoszenia barier hamujących jego integralność. Niemniej ocena nowelizacji z 5.12.2008 r. pozostaje mocno dyskusyjna, tym bardziej że znacznie wykracza ona poza zakres przedmiotowy ujęty w dyrektywie 2007/36³.

Pozycja prawna walnego zgromadzenia

W doktrynie prawa cywilnego zgodnie zalicza się spółkę akcyjną do kategorii osób prawnych typu korporacyjnego⁴, ponieważ zasadniczym kryterium przesądzającym o bycie prawnym spółki jest substrat osobowy. Niemniej podstawą funkcjonowania spółki jest jej własny majątek, przeznaczony na realizację wspólnie ustalonego celu, oddzielony od majątku akcjonariuszy⁵. Spółka akcyjna stanowi więc zrzeszenie osób (podmiotów), które wyposażają ją w odrębny majątek, tworzący z kolei podstawę jej odpowiedzialności za przyjęte zobowiązania. Z drugiej strony, swoistość tej konstrukcji jurydycznej polega na wysunięciu na plan pierwszy środków kapitałowych⁶, co osiągnięto w drodze sięgnięcia po konstrukcję osobowości prawnej. W konsekwencji uzyskano efekt separacji spółki akcyjnej jako podmiotu autonomicznego, odrębnego od pozostałych uczestników obrotu prawnego, w tym także od jej udziałowców. Tym samym dochodzi do unormowania przez porządek prawny reguł występowania spółki akcyjnej w obrocie, dzięki którym stanowi ona określoną strukturę podmiotową⁷, odpowiadającą samodzielnie za jej własne zobowiązania, co wyłącza odpowiedzialność – tak osobistą, jak i rzeczową – poszczególnych jej akcjonariuszy. Brak takiej odpowiedzialności, leżący w naturze osób typu korporacyjnego, jest postrzegany jako zasadnicza cecha spółki akcyjnej będącej bytem korporacyjnym⁸. Przypisanie spółce akcyjnej przymiotu osobowości prawnej prowadzi zatem do wniosku, że podstawowego znaczenia nabierają stosunki zewnętrzne, jakie zachodzą pomiędzy spółką a podmiotami trzecimi, podczas gdy stosunki prawne o charakterze wewnątrzspółkowym są rozstrzygające w relacjach korporacyjnych⁹.

Skoro spółka akcyjna stanowi korporację, tym samym możliwe jest ustalenie składu osobowego jej uczestników, nawet mimo tego, że jest ona zrzeszeniem o zmiennym składzie osobowym. Wspomniana zmienność składu personalnego spółki akcyjnej jest traktowana jako jej cecha immanentna, ponieważ jej wystąpienie nie będzie miało żadnego wpływu na istotę prawną tej korporacji. Spółka nie stanowi jednak przypadkowej zbiorowości, połączonej na określony czas, ale u podłoża jej działalności leży przemyślany i zakreślony w dłuższym terminie zamiar osiąg­nięcia wspólnego celu. Cel ten, rozumiany jako typowe następstwa gospodarcze lub społeczne, jakich oczekuje się w konsekwencji zawiązania spółki akcyjnej¹⁰, wiąże akcjonariuszy spółki i równocześnie – poprzez obowiązek jego zindywidualizowania w drodze oznaczenia przedmiotu działalności spółki w statucie (por. art. 304 § 1 pkt 2 KSH) – determinuje sposób działania spółki. Ten wspólny cel oraz wola zjednoczenia się dla jego osiągnięcia, czyli tzw. affectio societatis tworzą wspólnotę interesów wspólników, na jakiej fundowana jest spółka akcyjna. Affectio societatis stanowi zatem warunek natury psychologicznej wyrażający się w woli wspólników do efektywnego współdziałania ze sobą we wspólnym celu, co lokuje je w sferze motywacyjnej.

Wydzielenie odrębnego majątku spółki akcyjnej stanowi następstwo koncentracji kapitału, co pozwoliło na oparcie konstrukcji spółki na przymiocie osobowości prawnej, bowiem w ten sposób dokonuje się przeniesienia ryzyka gospodarczego z majątków zrzeszających się osób na wyodrębniony majątek spółki, stanowiący samodzielną całość, przypisaną autonomicznemu podmiotowi w ramach funkcji zabezpieczenia jego egzystencji, na czym fundowana jest odpowiedzialność za własne działania tego podmiotu. W konsekwencji odpowiedzialność spółki zostaje ograniczona wyłącznie do majątku osoby prawnej. Spółka akcyjna ukształtowana bowiem została jako podmiot autonomiczny zarówno wobec pozostałych uczestników obrotu, jak również względem jej akcjonariuszy. Tym samym wspomniane ograniczenie odpowiedzialności działa na korzyść osób zrzeszających się w korporacji, ponieważ nie będą oni ponosili żadnej odpowiedzialności majątkowej. Spółka akcyjna odpowiada za swoje zobowiązania wyłącznie majątkiem własnym, natomiast odpowiedzialność jej akcjonariuszy ogranicza się do ryzyka utraty przypadających na nich części majątku spółki, w tym zwłaszcza udziału w kapitale zakładowym. Oznacza to, że akcjonariusz może w razie likwidacji spółki nie otrzymać należnej mu sumy likwidacyjnej bądź wysokość tej sumy może ulec zmniejszeniu.

Przyjęta konstrukcja spółki akcyjnej jako autonomicznego podmiotu prawa powoduje, że zasadnicze miejsce zajmuje jej struktura organizacyjna, w ramach której spółka – jak każda osoba prawna – działa poprzez ustanowione organy, których status i charakter ustrojowy wyznacza w pierwszym rzędzie KSH, podczas gdy statut spółki jedynie doprecyzowuje ich zakres kompetencyjny (por. art. 38 KC). Ustawa oraz oparty na niej statut spółki określają zatem zadania oraz zasady funkcjonowania walnego zgromadzenia, w tym tryb jego zwoływania, procedurę dopuszczania do uczestnictwa w nim akcjonariuszy, przebieg posiedzeń, czy wreszcie podejmowanie uchwał. W celu przyporządkowania określonego zachowania po stronie organu samej spółce konieczne jest spełnienie kumulatywnie trzech zasadniczych wymogów. Po pierwsze, w strukturze organizacyjnej spółki musi występować organ mieszczący się w katalogu jej organów, a przewidziany w sposób wyraźny w ustawie ustrojowej oraz w opartym na niej statucie. Warunek ten można wywieść z zasady, że osoba prawna może działać tylko przez takie organy, które zostały przewidziane we właściwej dla niej ustawie bądź wydanym na jej podstawie statucie, choć w tym drugim przypadku granice statutowego ukształtowania organów wyznacza zawsze ustawa ustrojowa. Po drugie, konieczne jest [...]