Abstrakt

Niniejszy artykuł dotyczy odpowiedzialności karnej pracownika za czyny godzące w powierzone pracownikowi mienie pracodawcy. W pierwszej kolejności Autorka wskazuje istotę i warunki prawidłowego powierzenia mienia pracownikowi oraz odpowiedzialności materialnej pracownika za powierzone mienie na gruncie prze­pisów prawa pracy. Następnie zostały omówione znamiona przestępstwa przywłaszczenia, ze wskazaniem na sprzeniewierzenie jako kwalifikowaną jego postać oraz różnice pomiędzy przywłaszczeniem a kradzieżą. Z przeprowadzonych wywodów wynika, że dokonanie prawidłowej kwalifikacji rodzaju władztwa nad rzeczą ma decydujący wpływ na czyn przypisany sprawcy.

Wprowadzenie

Zgodnie z art. 52 KP, pracodawcy przysługuje prawo do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w razie ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych, a także w razie popełnienia przez pracownika przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku. W tym przypadku wystarczy, jeśli przestępstwo to jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem. Trzeba jednak podkreślić, że podstawą do rozwiązania umowy o pracę w tym trybie jest popełnienie przestępstwa, a nie wykroczenia. W tym miejscu warto także odnotować, że jednym z podstawowych obowiązków pracowniczych jest dbanie o dobro zakładu pracy oraz ochrona jego mienia (art. 100 § 2 pkt 4 KP). W przypadku sprzeniewierzenia mienia pracodawcy, naruszenie obowiązków pracowniczych wyczerpuje zarazem znamiona przestępstwa. Ponadto, nie ulega przy tym wątpliwości, że ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych, to naruszenie zawinione¹. Należy poza tym mieć na uwadze, że naruszeniem obowiązku dbałości o mienie pracodawcy jest również wykorzystywanie tego mienia do swoich prywatnych celów bez zgody pracodawcy².

Celowe jest przedstawienie istoty przywłaszczenia, którą trafnie zdefiniował SN, wskazując że „przywłaszczeniem w rozumieniu Kodeksu karnego jest bezprawne, z wyłączeniem osoby uprawnionej, rozporządzenie znajdującym się w posiadaniu sprawcy, cudzym mieniem ruchomym przez włączenie go do majątku sprawcy lub innej osoby i powiększenie w ten sposób swojego lub innej osoby stanu posiadania. Nie wystarczy tu samo rozporządzenie cudzym mieniem jak własnym, lecz musi temu towarzyszyć tzw. animus rem sibi habendi, zamiar zatrzymania cudzego mienia ruchomego dla siebie lub innej osoby, bez żadnego ku temu tytułu”³.

Ze względu na to, że przypisanie przestępstwa sprzeniewierzenia wymaga uprzedniego legalnego wejścia w posiadanie rzeczy z woli właściciela, konieczne staje się przeprowadzenie rozważań na podstawie przepisów prawa pracy oraz prawa cywilnego, w jakich okolicznościach pracownik staje się posiadaczem mienia pracodawcy, a w jakich jedynie jego dzierżycielem.

Należy pamiętać, że w przypadku szkody majątkowej pracodawca często będzie niezainteresowany długotrwałym procesem cywilnym. Warto zatem rozważyć odpowiedzialność karną pracownika, w jakich sytuacja czyn należy kwalifikować jako sprzeniewierzenie, a w jakich jako kradzież. Nie można także zapominać, że KK stwarza możliwość orzeczenia przez sąd obowiązku naprawienia szkody, ponadto istnieje możliwość wytoczenia powództwa cywilnego w procesie karnym.

Powierzenie mienia pracownikowi w świetle prawa pracy

kodeks pracy w art. 124–127 reguluje odpowiedzialność materialną pracownika za szkodę w mieniu powierzonym. Podstawową przesłanką tej odpowiedzialności jest prawidłowe powierzenie pracownikowi mienia w taki sposób, aby mógł on roztoczyć nad tym mieniem osobistą pieczę, jest to tzw. indywidualne powierzenie mienia. Powierzenie może wiązać się ze sporządzeniem protokołu, jednak nie jest to formalnym warunkiem odpowiedzialności, bowiem może ono nastąpić w jakikolwiek sposób. Mienie pracodawcy może pracownikowi powierzyć także osoba trzecia. Jednak jeśli wraz z pracownikiem do mienia mają dostęp również inne osoby, wówczas tego powierzenia nie można uznać za prawidłowe w rozumieniu art. 124 KP. Należy także zauważyć, że w przypadku powierzenia mienia na pracowniku ciąży dodatkowy obowiązek szczególny, czyli sprawowania pieczy nad tym mieniem⁴. Odpowiedzialność ta oparta jest na nienależytej pieczy nad powierzonym pracownikowi mieniem, wskutek czego powstaje szkoda⁵. Bezprawność polega zatem na niewyliczeniu się z powierzonego mienia.

Powierzenie mienia w rozumieniu art. 124 KP ma miejsce w dwóch sytuacjach:

1) gdy pracownik zatrudniony jest na stanowisku związanym z odpowiedzialnością materialną oraz

2) gdy powierzenie mienia następuje w innych okolicznościach.

Do pierwszych stanowisk należą te, na których zatrudnienie wiąże się ze stałym gospodarowaniem mieniem (np. sprzedawca, magazynier, kasjer). W drugim przypadku piecza nad mieniem ma charakter uboczny w stosunku do podstawowych zadań pracownika (np. obowiązek zwrotu odzieży ochronnej)⁶.

Zgodnie z art. 124 § 1 KP, powierzenie mienia musi nastąpić z obowiązkiem zwrotu bądź wyliczenia się. Ponadto, musi to być mienie, które w ogóle nadaje się do powierzenia, a więc w przypadku którego możliwe jest wskazanie jego rodzaju oraz wartości. Przy czym przez zwrot należy rozumieć oddanie przez pracownika pracodawcy wcześniej powierzonego mu indywidualnie do osobistego używania przy wykonywaniu pracy mienia, a zatem są to rzeczy oznaczone co do tożsamości. Wyliczenie się polega na przeprowadzeniu operacji rachunkowej, w wyniku której można porównać ilość, wartość i jakość mienia z chwili jego powierzenia i wyliczenia⁷. A zatem, do wyliczenia się są powierzane pieniądze i towary, są one powierzane przede wszystkim w drodze remanentu (inwentaryzacji). Pracownik również odpowiada materialnie, gdy mienie zostało mu powierzone doraźnie i nie wchodzi w zakres jego normalnych obowiązków⁸.

Prawidłowe powierzenie mienia polega także na oddaniu go pracownikowi w okolicznościach umożliwiających mu, w dniu powierzenia, zwrot albo wyliczenie się z niego. W przypadku wadliwego powierzenia, pracownik ponosi odpowiedzialność materialną za szkodę wyrządzoną pracodawcy na podstawie art. 114–122 KP. W sytuacji ujawnienia braków niezbędne jest także faktyczne powierzenie tego mienia¹². Należy także pamiętać, że zwrot mienia [...]