Abstrakt

Kwestia odmowy sporządzenia skargi kasacyjnej przez profesjonalnego pełnomocnika, w tym w szczególności przez pełnomocnika wyznaczonego z urzędu, była przedmiotem wielu rozważań zarówno przedstawicieli doktryny, jak również sądów i Trybunałów. Nowelizacją KPC dokonaną ustawą z 17.12.2009 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw¹ ustawodawca zdecydował się na bezpośrednią ingerencję w przedmiotową materię, poprzez uregulowanie na szczeblu ustawowym trybu, formy i terminu sporządzenia takiej odmowy. Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie dotychczasowego funkcjonowania tej instytucji w orzecznictwie oraz praktyce, a także ocenę unormowań wynikających z najnowszych zmian.

Orzecznictwo i praktyka

Potrzeba zapewnienia gwarancji konstytucyjnych w odniesieniu do nadzwyczajnego środka zaskarżenia, jakim jest skarga kasacyjna, była wielokrotnie przedmiotem zainteresowania Trybunału Konstytucyjnego. Trybunał wskazał, że standardem minimalnym odnoszącym się do postępowania sądowego jest dwuinstancyjność, a wszystko, co ponad ten standard wykracza – włącznie z instytucją kasacji i sposobem jej ukształtowania – jest naddatkiem, podwyższeniem standardu minimalnego. Oznacza to więc, że strona nie ma roszczenia do państwa o takie ukształtowanie obowiązujących przepisów, które zapewniałyby jej rozpoznanie każdej sprawy przez Sąd Najwyższy². W ocenie Trybunału przyjęcie takie nie może jednak oznaczać, że w przypadku, gdy postępowanie wykraczające ponad gwarantowane „minimum” zostało przez ustawodawcę przewidziane, swoboda w kształtowaniu warunków postępowania kasacyjnego jest niczym nieograniczona. Zasady dotyczące takiego postępowania – jeśli taka ścieżka prawna została już obywatelom przyznana – zawsze muszą mieścić się bowiem w porządku konstytucyjnym. Nie może co prawda być wątpliwości, że ustawodawca w wypadku konstruowania środka nadzwyczajnego, jakim jest skarga kasacyjna, dysponuje szerszym marginesem swobody, co nakazuje stosować łagodniejsze kryteria oceny konstytucyjności przepisów regulujących taki środek³. Przykładowo, należy przyjąć, że samo wprowadzenie przymusu adwokacko-radcowskiego nie stanowi per se naruszenia konstytucyjnego prawa do sądu. Stopień skomplikowania i nadzwyczajny charakter tego środka, oraz okoliczność, że postępowanie takie toczy się wyłącznie przed SN wymaga bowiem zapewnienia, że konstruowanie skarg dokonane zostanie przez profesjonalnego pełnomocnika. Ta sama uwaga dotyczy uprawnień adwokatów i radców prawnych do odmowy sporządzenia omawianego środka odwoławczego w przypadku, gdy jego złożenie byłoby niedopuszczalne lub oczywiście bezzasadne⁴. Swoboda ta, dopuszczalna w pewnym zakresie ze względu na wyjątkowość skargi kasacyjnej, ma jednak swoje granice i nie może charakteryzować się zupełną dowolnością. Inaczej mówiąc, jak ujął to TK w wyroku z 1.7.2008 r.⁵, jeżeli ustawodawca w wybranych przez siebie kategoriach spraw zdecyduje się na przyznanie możliwości zaskarżenia do kolejnej, trzeciej instancji, to postępowanie to musi odpowiadać standardom rzetelnego procesu, nawet jeżeli brak podstaw do dopatrywania się na tle Konstytucji samodzielnego prawa do III instancji (kasacji)⁶.

Odnosząc powyższe rozważania do kwestii odmowy sporządzenia skargi kasacyjnej przez profesjonalnego pełnomocnika przyjąć należy, że także na etapie przygotowywania tego nadzwyczajnego środka odwoławczego strona powinna mieć zapewnione pewne gwarancje konstytucyjne. Dotyczy to w szczególności udzielenia, przy uwzględnieniu obowiązującego przymusu adwokacko-radcowskiego, odpowiedniego terminu do wniesienia skargi, a w przypadku odmowy jej sporządzenia przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu – zapoznania się z przyczynami takiej odmowy i zapewnienia odpowiedniego czasu na ewentualne nawiązanie współpracy z innym pełnomocnikiem. Tymczasem dotychczasowe uregulowania omawianej materii znajdujące się w polskim systemie prawnym, a właściwie ich braki, w szczególności te dotyczące określenia formy, terminu oraz stopnia szczegółowości opinii odmownej, a także brak uregulowania wpływu ustanowienia pełnomocnika z urzędu na bieg terminu do wniesienia kasacji⁷, niejednokrotnie stawiały stronę procesu w sytuacji uniemożliwiającej jej wykorzystanie omawianego środka zaskarżenia, czyniąc go iluzorycznym. Dotyczyło to w szczególności stanów faktycznych, w których odmowa sporządzenia skargi została doręczona zbyt późno, lub bez wystarczającego uzasadnienia.

Przytoczone powyżej tezy, prezentowane zarówno przez TK, jak i SN, znalazły swoje potwierdzenie także w [...]