Abstrakt

W praktyce egzekucyjnej, w ostatnim czasie, ujawniły się istotne rozbieżności co do tego, czy w planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji z nieruchomości jako sumę ulegającą podziałowi, zgodnie z art. 1024 § 1 pkt 1 KPC, należy wymienić wyłącznie cenę nabycia nieruchomości, którą nabywca składa na rachunek depozytowy sądu, czy też, poza ceną nabycia należy wymienić odsetki naliczone od sumy pieniężnej złożonej na rachunku depozytowym sądu, tytułem ceny nabycia. Kwestia ta, stanowiąca przedmiot niniejszego artykułu, ma przede wszystkim walor praktyczny, aczkolwiek wydaje się interesująca również z punktu widzenia teorii prawa egzekucyjnego.

Regulacja oprocentowania sum depozytowych – poglądy doktryny i judykatury

Na wstępie warto przypomnieć, że problematyka odsetek od sum depozytowych na rachunkach bankowych sądów była przedmiotem zainteresowania Trybunału Konstytucyjnego, który w wyroku z 4.9.2006 r.¹ stwierdził, że § 18 ust. 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 12.6.2002 r. w sprawie szczegółowych zasad prowadzenia gospodarki finansowej i działalności inwestycyjnej sądów powszechnych² jest niezgodny z art. 179 § 5 ustawy z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych³ i art. 92 ust. 1 Konstytucji oraz art. 64 ust. 1 i 3 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Powołane rozporządzenie zostało wydane na podstawie delegacji zawartej w art. 179 § 5 PrUSP⁴, a zakwestionowany § 18 ust. 5 GospFinInwSPR02 stanowił, że: „oprocentowanie sum depozytowych sądów złożonych w związku z postępowaniem karnym, karnym skarbowym, administracyjnym, cywilnym oraz w sprawach o wykroczenia stanowi dochody budżetu”. Wprawdzie powołany wyrok TK dotyczy nieaktualnego już stanu prawnego, bowiem obecnie problematykę sum depozytowych przechowywanych przez sądy, a otrzymanych w związku z postępowaniem sądowym, reguluje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 11.1.2008 r. w sprawie szczegółowych zasad prowadzenia gospodarki finansowej i działalności inwestycyjnej sądów powszechnych⁵, to jednak niektóre tezy sformułowane w jego uzasadnieniu mają charakter na tyle uniwersalny, że pozostają aktualne również w obecnym kontekście normatywnym.

W szczególności TK trafnie zauważył, że delegacja zawarta w art. 179 § 5 PrUSP nie pozwala na przyjęcie, że Minister Sprawiedliwości może normować w jakimkolwiek aspekcie ściśle materialnoprawną kwestię przynależności oprocentowania kwot składanych w sądach w związku z toczącym się postępowaniem. Wyraźnie stwierdził, że rozporządzenie wydane na podstawie art. 179 § 5 PrUSP może regulować – verba legis – wyłącznie „szczegółowe zasady prowadzenia gospodarki finansowej i działalności inwestycyjnej sądów”. Trybunał Konstytucyjny odniósł się również do zagadnienia charakteru prawnego przedmiotowych odsetek przyjmując, z czym również należy się zgodzić, że oprocentowanie to stanowi pożytki, które za okres trwania depozytu należą się osobie, której przysługuje prawo własności w odniesieniu do samego kapitału (zdeponowanej kwoty głównej).

Należy też odnotować wypowiedź A. Antkiewicza, który przyznaje, że przepisy nie rozstrzygają, czyją własnością są odsetki narosłe od sum depozytowych przechowywanych na rachun­kach bankowych sądów lub rachunkach wskazanych przez deponen­tów w cywilnym postępowaniu zabezpieczającym i egzekucyjnym sto­sownie do art. 752 § 2 oraz art. 808 KPC⁶. Autor wyjaśnia, że do 30.6.2006 r.⁷ wszystkie odsetki od sum depozyto­wych zdeponowane na rachunkach sądowych stanowiły dochód Skar­bu Państwa, niezależnie od tego, czyją własnością były pieniądze przechowywane w depozycie sądowym. Były one odprowadzane bezpośrednio na rachunek bankowy dochodów Ministerstwa Finan­sów, zgodnie z § 18 ust. 5 GospFinInwSPR02, który to przepis wyrokiem z 4.9.2006 r. został uznany przez TK za niezgodny z art. 92 ust. 1, art. 64 ust. 1 i 3 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji i stracił moc z dniem 14.9.2006 r. Następnie wprowadzono zapis (§ 20 ust. 1 GospFinJednBR), że oprocentowanie sum depozytowych stanowiących własność osób fizycznych, prawnych i in­nych jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej powiększa ich wartość. Analogiczną regulację zawiera obecnie obowiązujący § 18 ust. 4 GospFinInwSPR08. Zdaniem A. Antkiewicza, ustawy procesowe, na podstawie których składane są kwoty na rachunkach depozytowych sądów (KPC, KPK), nie zawierają przepisów o wypłacie oprocentowania i tylko prima facie wydaje się, że obecna regulacja wynikająca z § 18 ust. 4 GospFinInwSPR08 jest klarowna i w sposób wyczerpujący reguluje omawia­ną problematykę. Ostatecznie autor dochodzi do wniosku, że de lege lata przy sporządzaniu i wykonywaniu planów podziału pomiędzy wierzycieli sumy uzyskanej z egzekucji nie należy uwzględniać odsetek od kwot znajdujących się w depozycie sądo­wym, bowiem przypadają one zawsze właścicielowi zdeponowanej sumy. Jego zdaniem odsetki naliczone od kwot przekazanych na rachunek depozytowy sądu w toku egzekucji przypadać będą przeważnie dłużnikowi, wyjątkowo zaś nabywcy licytacyjnemu (do czasu przejścia na niego praw własności zlicytowanej rzeczy), a od­setki od kwot złożonych na rachunek depozytowy przez osoby trzecie (np. na za­bezpieczenie wykonania kary) przypadają tym osobom⁸.

Poza wypowiedzią A. Antkiewicza, w obowiązującym stanie prawnym, w literaturze nie podejmowano zagadnienia będącego przedmiotem niniejszego opracowania. I. Kunicki rozważał, czy do sumy uzyskanej przez egzekucję z nieruchomości należy doliczać odsetki od dnia przybicia. W tym wypadku nie chodziło jednak o odsetki narosłe w wyniku umieszczenia ceny nabycia na oprocentowanym rachunku depozytowym sądu, lecz o odsetki uiszczane przez nabywcę od ceny nabycia. Zdaniem powołanego autora, nabywca licytacyjny nieruchomości nie ma obowiązku uiszczania odsetek od ceny nabycia, co w konsekwencji oznacza, że doliczanie ich do sumy uzyskanej z egzekucji jest bezprzedmiotowe. Stosownie do art. 359 § 1 KC odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy wynika to z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu albo decyzji innego właściwego organu. Nie znajduje także zastosowania art. 481 § 1 KC, bowiem w sytuacji, gdy nabywca nie wykona w terminie warunków licytacyjnych co do zapłaty ceny, wygasają skutki przybicia (art. 969 § 1 KPC)⁹. Wyjaśnione przez I. Kunickiego wątpliwości powstały wobec regulacji Kodeksu postępowania cywilnego z 1930 r.¹⁰. Zgodnie bowiem z art. 699 dKPC, po uprawomocnieniu się postanowienia o przybiciu sąd wzywał licytanta, który uzyskał przybicie (nabywcę), aby w ciągu dwóch tygodni od otrzymania wezwania złożył do depozytu sądowego cenę nabycia z ustawowymi odsetkami od dnia przybicia (podkr. M. J., M. K.) z potrąceniem rękojmi złożonej w gotowiźnie. Na marginesie rozważań, można wskazać, że wymienione odsetki ustawowe obliczano za czas od dnia przybicia, aż do dnia złożenia ceny do depozytu sądowego, uznając, że zapłata odsetek stanowi ekwiwalent pożytków z nieruchomości, które przypadały nabywcy od chwili przejścia na niego jej własności¹¹.

W aktualnym stanie prawnym na aprobatę zasługuje pogląd, że odsetki od kwot znajdujących się w depozycie sądo­wym przypadają zawsze właścicielowi zdeponowanej sumy. Wątpliwości może budzić stwierdzenie A. Antkiewicza, że odsetki przypadać będą przeważnie dłużnikowi oraz że przy sporządzaniu i wykonywaniu planów podziału pomiędzy wierzycieli sumy uzyskanej z egzekucji nie należy ich uwzględniać.

Złożenie ceny nabycia nieruchomości na rachunek depozytowy sądu

Zgodnie z art. 808 KPC: „jeżeli złożona w postępowaniu egzekucyjnym kwota pieniężna nie podlega natychmiastowemu wydaniu, powinna być złożona na rachunek depozytowy sądu. Przepis art. 752 stosuje się odpowiednio”¹². Nie ulega wątpliwości, że powołany przepis ma zastosowanie do wszystkich wypadków, w których złożono pieniądze w postępowaniu egzekucyjnym¹³. Jeżeli chodzi o egzekucję z nieruchomości, to na rachunek depozytowy sądu zostanie przekazana rękojmia złożona przez licytanta w wysokości 1/10 sumy oszacowania, przy czym przekazanie to nastąpi po udzieleniu na rzecz tego licytanta przybicia (art. 963 w zw. z art. 808 KPC). Licytant, który uzyskał przybicie (nabywca) składa następnie, co do zasady, w terminie 2 tygodni (art. 967 KPC), na rachunek depozytowy sądu cenę nabycia z potrąceniem rękojmi złożonej w gotówce. Należy podkreślić, że resztę ceny nabycia składa na rachunek depozytowy sądu nabywca licytacyjny, a nie komornik. W sytuacji, gdy komornik wbrew treści art. 967 KPC przyjmie od nabywcy resztę ceny nabycia, to [...]