Monitor Prawniczy

nr 16/2010

Krajowy obowiązek stosowania stawek minimalnych do sądowych pozasądowych czynności adwokackich wobec regulacji prawa wspólnotowego

Hanna Winnicka
Autorka jest radcą prawnym.
Abstrakt

Przedmiotem niniejszego artykułu jest omówienie połączonych spraw Cipolla i Capodarte1. Orzeczenia te dotyczą możliwości ustalania przez państwa członkowskie stawek określających minimalną granicę honorariów za usługi prawnicze świadczone przed sądem, jak i za czynności pozasądowe2.

Wprowadzenie

W sprawie F. Cipolla przeciwko Rosaria Fazari, Sąd Apelacyjny w Turynie zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości3 z pytaniem prawnym w trybie art. 267 TfUE4 (dawnej art. 234 TWE), czy obowiązujący adwokatów i ich klientów zakaz zawierania porozumień przewidujących odstępstwa od określonych w przepisach krajowych wynagrodzeń minimalnych za usługi świadczone przed sądem jest zgodny z prawem wspólnotowym.

Z kolei w sprawie Capodarte i Macrino przeciwko Roberto Meloni, Tribunale di Roma w tym samym trybie, zapytywał, czy obligatoryjne zastosowanie stawek minimalnych opłat za czynności pozasądowe jest zgodne z prawem wspólnotowym. C. Capodarte i S. Macrino toczyli spór ze swoim adwokatem R. Melonim, który domagał się od nich uiszczenia opłat za wykonane czynności pozasądowe. Klienci adwokata kwestionowali wysokość jego wynagrodzenia podnosząc, że żąda opłat wyższych niż minimalne.

Te połączone sprawy są związane tematycznie z orzeczeniem w sprawie Arduino5, które dotyczyło jednak opłat za czynności przed sądem. Dla przypomnienia w tamtej sprawie pretor Pinerolo zwrócił się do Trybunału z pytaniem prawnym, czy ustalenie taryfy opłat minimalnych i maksymalnych za sądowe usługi adwokackie jest zgodne ze wspólnotowymi regułami konkurencji, w szczególności z art. 101 TfUE (dawniej art. 81 TWE) ustalającym zakaz porozumień ograniczających wolną konkurencję.

W sporze Arduino Trybunał uznał, że włoski rząd nie delegował swojej dyskrecjonalnej władzy w zakresie regulacji rynku na rzecz podmiotu prywatnego, ani art. 10 (ówczesny, obecnie skreślony), ani art. 81 TWE (obecnie 101 TfUE) nie mogą być interpretowane jako zabraniające, by państwo członkowskie wydawało akty prawne, które – na podstawie propozycji złożonej przez organy samorządu korporacji zawodowej – ustalały stawki opłat minimalnych i maksymalnych za czynności członków tej korporacji zawodowej.

Stan faktyczny

1. Sprawa C 94/04, Federico Cipolla przeciwko Rosaria Fazari, née Portolese

Pani Fazari i dwóch innych właścicieli ziemskich zamieszkałych w gminie Moncalieri wybrali prawnika, pana Federico Cipolla, aby wniósł w ich imieniu sprawę przeciw gminie. Skarga dotyczyła odszkodowania za zajęcie w trybie nadzwyczajnym ich gruntów na podstawie decyzji burmistrza Moncalieri, po którym to zajęciu nie nastąpiło wydanie żadnej decyzji o wywłaszczeniu. Adwokat Cipolla sporządził trzy odrębne pisma i zarejestrował trzy odrębne sprawy w sądzie w Turynie. Spór między panią Fazari a gminą został następnie zakończony ugodą, zawartą z inicjatywy jednego z powodów, ale bez udziału pana Cipolla.

Adwokat Cipolla, który przed sporządzeniem trzech przedmiotowych powództw otrzymał od każdego z powodów zaliczkę w kwocie 1 850 000 lirów, następnie wystawił pani Fazari fakturę na sumę 4 125 000 lirów, która to suma miała pokryć opłaty i inne koszty. Pani Fazari odmówiła zapłaty tej sumy. Sprawa została wniesiona do sądu w Turynie, który odmówił zasadności roszczenia pana Cipolla, wskazując, że uzyskał już kwotę 1 850 000 lirów. Pan Cipolla złożył od tego wyroku apelację do sądu apelacyjnego, również w Turynie, domagając się m.in. zastosowania skali opłat za czynności adwokackie.

Zgodnie z decyzją sądu krajowego, w postępowaniu, jakie zawisło przed nim powstało pytanie, czy istnienie umowy między stronami ustalającej opłatę stałą za usługi prawnika (w tym przypadku opłatę stałą w wysokości 1 850 000 lirów) powoduje, że umowne wynagrodzenie zastępuje (zgodnie z zasadami wolnej konkurencji obowiązującymi w Unii Europejskiej, ale niezgodnie z ustawodawstwem włoskim) wynagrodzenie wyliczane automatyczne, zgodnie ze skalą przyjętą we włoskim prawie. Czyli, czy pomimo że strony umówiły się na wynagrodzenie niższe niż stawka minimalna wynikająca z ustawodawstwa krajowego, stawka minimalna będzie mogła/musiała znaleźć zastosowanie.

Dodatkowo sąd włoski zaznaczył, że jeśli adwokat niemieszkający we Włoszech świadczyłby usługę na rzecz osoby przebywającej we Włoszech, a umowa dotycząca tych usług prawnych podlegała prawu włoskiemu, takie świadczenie usług podlegałoby absolutnemu zakazowi wyłączenia zastosowania opłat minimalnych. Mogłoby to zatem stanowić barierę w dostępie przez prawnika zagranicznego do rynku włoskiego.

W takim stanie rzeczy sąd apelacyjny okręgu Turyn zawiesił toczące się przed nim postępowanie i zwrócił się do Trybunału z następującymi pytaniami:

1) czy zasady swobody konkurencji określone w przepisach art. 10 TWE (skreślony), art. 81 TWE (obecnie art. 101 TfUE) i art. 82 TWE (obecnie art. 102 TfUE) mają zastosowanie do usług prawnych?

2) czy zasady te powodują, że można ustalić wynagrodzenie prawnika umownie?

3) czy zasady te uniemożliwiają wprowadzenie całkowitego zakazu uchylania ustalonych administracyjnie stawek za czynności adwokackie?

4) czy zasada swobodnego przepływu usług ma zastosowanie do usług prawnych?

5) jeśli tak, to jak ma się do niej całkowity zakaz odejścia od administracyjnie ustalonych stawek?

2. Sprawa C-202/04 Stefano Macrino, Claudia Capodarte przeciwko Roberto Meloni

Na podstawie opinii korporacji prawników i zgodnie z obowiązującą skalą opłat za czynności adwokackie pan Meloni założył i wygrał sprawę przeciwko panom Capodarte i Macrino o zapłatę opłat za usługi pozasądowe, jakie im świadczył w zakresie praw autorskich, w tym wydanie ustnych opinii oraz sporządzenie listów ostrzegawczych. Pan Capodarte i Macrino zaskarżyli ten nakaz przed Trybunale di Roma, podnosząc m.in., że opłaty za wykonane usługi są nieproporcjonalne do ich wartości. Aby ustalić sumę opłat należnych panu Meloni za świadczone przez niego usługi Trybunale di Roma stwierdził, że musi ustalić, czy skala opłat za czynności adwokackie, w zakresie, w jakim dotyczy opłat za usługi pozasądowe, jest zgodna z unijnymi zasadami ochrony konkurencji. W szczególności sąd miał w uwzględnić przy rozpatrywaniu tej sprawy, że nie była ona objęta monopolem adwokackim.

Odpowiednio, Trybunale di Roma zwrócił się z pytaniem prejudycjalnym do TS o rozstrzygniecie następującego pytania:

Czy przepisy art. 5 TWE (później numer art. 10, obecnie skreślony) i 85 TWE (obecnie 101 TfUE) zabraniają, aby państwo członkowskie przyjęło ustawę lub inne regulacje o charakterze wiążącym, które – na podstawie projektu sporządzonego przez organizacje zawodowe – ustalają minimalne i maksymalne stawki opłat dla członków tych organizacji za usługi świadczone poza sądem, które to usługi nie są zarezerwowane dla prawników i mogą być wykonane przez każdego?”.

Kontekst prawny

1. Przepisy włoskie

Zgodnie z włoskim Królewskim dekretem Nr 1578 z 27.11.1933 r.6, została utworzona Krajowa Rada Adwoka­cka7. Ciało to tworzy Minister Sprawiedliwości i składa się ono z adwokatów wybranych przez członków korporacji, przy czym każdy okręg sądu apelacyjnego ma jednego reprezentanta. Ten sam Królewski Dekret przewiduje, że CNF ma wyznaczyć kryteria ustalania opłat należnych adwokatom za ich usługi w postępowaniu cywilnym, karnym oraz za usługi pozasądowe. Opłaty te mają być ustalane co dwa lata, w ten sposób, że CNF ustala skalę, która to skala podlega akceptacji przez Ministra Sprawiedliwości po uzyskaniu przez niego akceptacji Międzyresortowego Komitetu Cen i Rady Stanu. Królewski Dekret przewiduje ponadto, że stawki minimalne i maksymalne dla poszczególnych faz i czynności są wyznaczane według takich kryteriów jak wartość pieniężna sporów i czas ich trwania.

Na podstawie tych kryteriów opłaty są zatem [...]