Abstrakt

Wstępne zgromadzenie wierzycieli to instytucja uregulowana w art. 44–50, 55–56 ustawy z 28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze¹. Nie była ona znana we wcześniejszym stanie prawnym obowiązującym w Polsce, a mającym swe źródło w przepisach rozporządzenia Prezydenta RP z 24.10.1934 r. – Prawo upadłościowe². Niektóre przepisy o wstępnym zgromadzeniu wierzycieli uległy pewnym modyfikacjom w wyniku tzw. dużej noweli PrUpN³. Instytucja wstępnego zgromadzenia wierzycieli rodzi zatem wiele interesujących zagadnień o wymiarze zarówno praktycznym, jak i teoretycznym, którym poświęcony jest niniejszy artykuł.

Wprowadzenie

Wstępne zgromadzenie wierzycieli może być zwoływane w ramach postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości⁴. Oznacza to, że owa instytucja ma zastosowanie w okresie pomiędzy prawidłowym złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości a orzeczeniem sądu w przedmiocie ogłoszenia upadłości. Zgodnie z regulacją art. 23 ust. 3 zd. 1 PrUpN, postanowienie w sprawie ogłoszenia upadłości sąd wydaje w terminie 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku. Termin ten ma charakter instrukcyjny. Instytucja wstępnego zgromadzenia wierzycieli w istocie rzeczy „wstrzymuje” rozstrzygnięcie sądu w przedmiocie ogłoszenia upadłości dłużnika. Zatem w praktyce, zwołanie wstępnego zgromadzenia wierzycieli przedłuża czas trwania postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości.

W momencie przeprowadzania wstępnego zgromadzenia wierzycieli nie jest jeszcze przesądzone, czy upadłość zostanie w ogóle ogłoszona ani nawet w jakim trybie zostanie przeprowadzone ewentualne postępowanie upadłościowe (układ bądź likwidacja), gdyż jest to materia orzeczenia sądu w przedmiocie wniosku o ogłoszenie upadłości.

Przyczyny zwołania wstępnego zgromadzenia wierzycieli

W swoim pierwotnym brzmieniu przepis art. 44 ust. 1 PrUpN zezwalał na zwołanie przez sąd wstępnego zgromadzenia wierzycieli, jeżeli istniały podstawy do ogłoszenia upadłości, chyba że było oczywiste, że dalsze postępowanie mogło być prowadzone tylko w celu likwidacji majątku upadłego. Obecnie, z punktu widzenia dopuszczalności zwołania wstępnego zgromadzenia wierzycieli, nie ma znaczenia jakie są przewidywania co do rodzaju postępowania upadłościowego.

Wstępne zgromadzenie wierzycieli może być zwołane w trzech celach (art. 44 ust. 1 PrUpN). Po pierwsze, dla podjęcia uchwały co do sposobu prowadzenia postępowania upadłościowego. Po drugie, dla dokonania wyboru rady wierzycieli. Po trzecie, dla zawarcia układu. Każdy z powyższych celów ma charakter samodzielny w tym znaczeniu, że zgromadzenie może być zwołane dla realizacji tylko jednego z nich. Wstępne zgromadzenie wierzycieli może być zwołane dla łącznej realizacji dwóch celów: powzięcia uchwały co do sposobu prowadzenia postępowania, jak i dokonania wyboru rady wierzycieli. Cele wstępnego zgromadzenia wierzycieli mogą zostać sformułowane alternatywnie. Celem zgromadzenia wierzycieli może być zatem zawarcie układu, a w przypadku jego niezawarcia dokonanie wyboru rady wierzycieli. Samodzielnym celem zwołania wstępnego zgromadzenia wierzycieli nie może być wyrażenie opinii co do wyboru osoby syndyka, nadzorcy sądowego albo zarządcy, pomimo że pozostaje to w kompetencji wstępnego zgromadzenia wierzycieli (art. 45 ust. 1 PrUpN). Opiniowanie w powyższym zakresie ma charakter akcesoryjny względem podstawowych celów zwołania wstępnego zgromadzenia wierzycieli.

Wstępnego zgromadzenia wierzycieli nie determinuje ani rodzaj podmiotu, który wystąpił z wnioskiem o upadłość dłużnika (sam dłużnik, wierzyciel, „inny uprawniony”), ani rodzaj wniosku co do sposobu prowadzenia postępowania upadłościowego. Nie ma również znaczenia liczba wierzycieli uprawnionych do uczestnictwa w zgromadzeniu wierzycieli.

Jeżeli chodzi o pierwszy z powyżej wymienionych celów wstępnego zgromadzenia wierzycieli, to komentarz wypada zacząć od stwierdzenia, że postępowanie upadłościowe może być prowadzone w dwóch trybach. Po pierwsze, jako postępowanie z możliwością zawarcia układu (art. 14 PrUpN), po drugie, jako upadłość obejmującą likwidację majątku dłużnika (art. 15 PrUpN). Sposób prowadzenia postępowania jest jednym z elementów rozstrzygnięcia w postanowieniu sądu o ogłoszeniu upadłości (art. 51 ust. 1 pkt 2 PrUpN).

Wstępne zgromadzenie wierzycieli nie ma kompetencji do podjęcia uchwały w przedmiocie rodzaju układu w upadłości (układ restrukturyzacyjny czy likwidacyjny) ani w ogóle co do treści konkretnych propozycji układowych⁵.

Wstępne zgromadzenie wierzycieli, decydując w sprawie sposobu prowadzenia postępowania upadłościowego, nie ma kompetencji w kwestii ewentualnego pozostawienia tzw. zarządu własnego bądź ustanowienia zarządcy (zob. art. 76 ust. 1 i art. 51 ust. 1 pkt 3 PrUpN). Przepis art. 45 ust. 1 PrUpN daje zgromadzeniu kompetencję opiniodawczą co do osoby syndyka, zarządcy albo nadzorcy sądowego, a zatem w kwestii personalnej, a nie w zakresie merytorycznej oceny co do utrzymania zarządu własnego czy wyznaczenia zarządcy⁶.

Rada wierzycieli stanowi szczególną formułę reprezentacji wierzycieli w postępowaniu upadłościowym, bez względu na jego tryb (art. 201 i n. PrUpN). Rada wierzycieli nie jest powoływana w każdym postępowaniu, jej ukonstytuowanie się może mieć miejsce właśnie w ramach wstępnego zgromadzenia wierzycieli, z inicjatywy sędziego komisarza (art. 201 ust. 1 PrUpN), wreszcie na wniosek odpowiedniej większości wierzycieli (art. 201 ust. 2 PrUpN). W tych dwóch ostatnich przypadkach radę wierzycieli powołuje się po ogłoszeniu upadłości. Krótki rzut oka na kompetencje rady wierzycieli pozwala na stwierdzenie, że duże znaczenie rada wierzycieli posiada przede wszystkim w ramach upadłości likwidacyjnej (art. 205, 206, 323, art. 334 ust. 2 PrUpN).

Z perspektywy kilku lat doświadczeń pod rządem przepisów PrUpN można postawić wniosek, że statystycznie najpopularniejszym celem zwołania wstępnego zgromadzenia wierzycieli jest zawarcie układu. Zorganizowanie wstępnego zgromadzenia wierzycieli związane jest zwykle z pewnym wysiłkiem organizacyjnym i kosztami, zatem praktyka zagospodarowała komentowaną instytucję dla osiągnięcia celu o najbardziej istotnym znaczeniu.

Przepisów o wstępnym zgromadzeniu wierzycieli nie stosuje się w tzw. upadłości konsumenckiej (art. 491² ust. 1 PrUpN) ani do postępowania upadłościowego wobec banków (art. 429 ust. 2 PrUpN).

Tryb zwołania wstępnego zgromadzenia wierzycieli

Wstępne zgromadzenie wierzycieli zwoływane jest przez sąd upadłościowy (art. 44 ust. 1 PrUpN)⁷. Orzeczenie w tej sprawie jest fakultatywne. Sąd, celem postanowienia w przedmiocie zwołania zgromadzenia, może dopuścić dowód z opinii biegłego w trybie art. 31 PrUpN, wysłuchać dłużnika, wierzyciela – wnioskodawcy, itp.⁸. Sąd, jak przyjęto w piśmiennictwie, orzeka w składzie trzyosobowym⁹.

Przepisy PrUpN bezpośrednio wskazują na dwie okoliczności, w których wyłącza się zwołanie wstępnego zgromadzenia wierzycieli (art. 44 ust. 2 PrUpN). Po pierwsze, jeżeli z okoliczności sprawy wynika, że jego przeprowadzenie pociągałoby za sobą nadmierne koszty. Po drugie, gdy suma spornych wierzytelności przekracza 15% ogólnej sumy wierzytelności. Źródłem materiału dla oceny, co jest wierzytelnością sporną, może być treść wniosku o ogłoszenie upadłości, niemniej jeżeli wniosek o upadłość złożył wierzyciel, wówczas sąd upadłościowy nie będzie miał w zasadzie jakichkolwiek potrzebnych w tym celu danych.

Na podstawie zasady ekonomii postępowania należałoby postawić tezę, że zbędne jest zwołanie wstępnego zgromadzenia wierzycieli, jeżeli brak jest podstaw do ogłoszenia upadłości, np. z uwagi na brak przesłanek upadłości (art. 10, 11 PrUpN) albo, ujmując rzecz w pewnym uproszczeniu, w przypadku tzw. ubóstwa masy (art. 13 PrUpN). Co do zasady, zwołanie wstępnego zgromadzenia wierzycieli byłoby zbędne także w przypadku zaistnienia przesłanek do wniosku o wszczęcie postępowania naprawczego złożonego we wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 21 ust. 4 PrUpN). Postępowanie naprawcze prowadzi się w jednolitym trybie i nie powołuje się w jego trakcie rady wierzycieli. Niemniej układ na wstępnym zgromadzeniu wierzycieli jest w istocie rzeczy alternatywą względem układu naprawczego.

Należy bronić poglądu, że okoliczność, iż propozycje układowe nie zostały złożone, nie stoi na przeszkodzie zwołaniu wstępnego zgromadzenia wierzycieli celem zawarcia układu.

Spis wierzytelności przed wstępnym zgromadzeniem wierzycieli

Przed wstępnym zgromadzeniem wierzycieli sporządza się tzw. spis wierzytelności (art. 45 ust. 3 PrUpN). „Spis wierzytelności” w rozumieniu art. 45 ust. 3 PrUpN jest pojęciowo odrębną instytucją od „spisu wierzycieli” jako załącznika do wniosku dłużnika o ogłoszenie upadłości (art. 23 ust. 1 pkt 3 PrUpN) i od „listy wierzytelności” w postępowaniu upadłościowym (art. 244 i n. PrUpN). Wskazane instytucje służą różnym celom i różny jest sposób ich ustalenia. Treść wszystkich trzech zbiorów danych może pokrywać się, niemniej wobec biegu życia gospodarczego dłużnika, w praktyce nie będzie to pełna zbieżność danych umieszczonych w wykazie.

Spis wierzytelności sporządzany jest bez względu na cel zwołania wstępnego zgromadzenia wierzycieli. Według litery ustawy, projekt spisu wierzytelności sporządza dłużnik lub tymczasowy nadzorca sądowy albo zarządca przymusowy, jeżeli był ustanowiony (art. 45 ust. 3 zd. 1 PrUpN). Nie w każdym przypadku powoływany jest nadzorca sądowy albo zarządca przymusowy (zob. art. 36 PrUpN). Niemniej, powołanie tymczasowego nadzorcy sądowego albo zarządcy przymusowego wyłącza kompetencję dłużnika do przygotowania spisu wierzytelności.

Spis wierzytelności opiera się na [...]