Abstrakt

Ustawą z 17.12.2009 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw¹ ustawodawca dokonał nowelizacji m.in. przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. Wska­zana nowelizacja określa zasady związane z ustanowieniem dla strony pełnomocnika z urzędu i wpływ złożonego wniosku o ustanowienie pełnomocnika na bieg terminów przewidzianych w KPC oraz reguluje obowiązki pełnomocników występujących w postępowaniu cywilnym. Przedmiotem niniejszego artykułu będzie przedstawienie dokonanych zmian oraz próba określenia wypływających z nich konsekwencji dla stron i pełnomocników oraz ich ocena.

Ustanowienie pełnomocnika z urzędu

W postępowaniu cywilnym zostało utrzymane założenie ograniczonej pomocy państwa udzielanej jego uczestnikom, czego wyrazem jest utrzymanie, z jednej strony, regulacji zawartej w ustawie z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych², w której ustawodawca określił zasady związane z obowiązkiem ponoszenia przez strony kosztów sądowych, w tym warunków uzyskania przez nie zwolnienia od obowiązku ich uiszczania, a z drugiej strony, ustawodawca omawianą ustawą dokonał ponownej regulacji zagadnienia związanego z możliwością ubiegania się strony o ustanowienie dla niej pełnomocnika z urzędu, gdzie koszty takiego zastępstwa pokrywa państwo.

Jak wskazano na wstępie ustawodawca dokonał nowelizacji przepisów określających zasady związane z ustanowieniem dla strony adwokata lub radcy prawnego.

O ustanowienie dla strony adwokata lub radcy prawnego może ubiegać się osoba fizyczna, osoba prawna lub inna jednostka organizacyjna, której ustawa przyznaje zdolność sądową.

Przepisy KSCU określają, jakie koszty sądowe strona jest zobowiązana tymczasowo ponieść w związku z prowadzonym przez siebie postępowaniem sądowym. W ustawie tej przewidziane zostały wyjątki od obowiązku ponoszenia tych kosztów przez stronę poprzez ustawowe zwolnienie jej od obowiązku ich pokrycia lub poprzez przyznane jej takiego zwolnienia decyzją organu procesowego. W tym drugim wypadku zwolnienie takie uzależnione jest jednak od wniosku strony i jej sytuacji materialnej. Strona, która ubiega się o takie zwolnienie musi wykazać, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania siebie i rodziny. Podobne rozwiązanie zostało przyjęte w sytuacji, gdy strona domaga się ustanowienia dla niej adwokata lub radcy prawnego. O ustanowienie pełnomocnika z urzędu może wystąpić strona zwolniona od kosztów sądowych przez sąd jak i strona, która z takiego zwolnienia nie korzysta.

Warunkiem ustanowienia pełnomocnika z urzędu dla strony niezwolnionej przez sąd od kosztów sądowych jest złożenie przez nią wniosku o ustanowienie takiego pełnomocnika na piśmie lub ustnie do protokołu oraz złożenie oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania sporządzonego według wzoru określonego przez Ministra Sprawiedliwości w rozporządzeniu wydanym na podstawie przepisu art. 117¹ § 6 KPC³. Strona może taki wniosek połączyć również z żądaniem zwolnienia jej od kosztów sądowych. W takim wypadku, strona składa jedno takie oświadczenie.

Sąd ocenia złożony przez stronę wniosek o ustanowienie dla niej pełnomocnika z urzędu biorąc pod uwagę dwa elementy, które muszą być spełnione łącznie.

Po pierwsze, sąd oceni czy przedstawione przez stronę oświadczenie majątkowe jest wystarczające do jego rozpoznania. Sąd może zarządzić stosowne dochodzenie, jeżeli na podstawie okoliczności sprawy lub oświadczenia strony przeciwnej powziął wątpliwość co do rzeczywistego stanu majątkowego strony domagającej się ustanowienia dla niej adwokata lub radcy prawnego oraz może odebrać od strony będącej osobą fizyczną przyrzeczenie (art. 117¹ § 2 KPC) po uprzednim pouczeniu jej o skutkach złożenia świadomie oświadczenia niezgodnego z prawdą (art. 120 § 4 KPC).

Złożone przez stronę oświadczenie majątkowe sąd oceni biorąc pod uwagę zawarte w nim dane (czy jest ono rzetelne, czy też nie) przy uwzględnieniu sytuacji materialnej strony (uzyskiwanych dochodów i wydatków, posiadanych oszczędności, posiadanego majątku), oceni jej sytuację materialną na tle sytuacji materialnej przeciętnego obywatela z siedziby sądu, wysokości kosztów związanych z ustanowieniem pełnomocnika z wyboru, jak też biorąc pod uwagę przedmiot postępowania. Biorąc pod uwagę to ostatnie kryterium sąd w oparciu o przedmiot postępowania, czy strona mogła i miała realną możliwość poczynienia takich oszczędności w swoim majątku, które umożliwiałyby jej ustanowienie pełnomocnika z wyboru.

Osoba prawna lub inna jednostka organizacyjna, której ustawa przyznaje zdolność sądową, niezwolniona przez sąd od kosztów sądowych, składając wniosek o ustanowienie dla niej adwokata lub radcy prawnego powinna wykazać, że nie ma dostatecznych środków na pokrycie kosztów jego wynagrodzenia.

Drugim elementem, który sąd musi uwzględnić przy rozstrzygnięciu złożonego przez stronę wniosku o ustanowienie dla niej adwokata lub radcy prawnego jest [...]