Abstrakt
Ustawą z 5.11.2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks karny wykonawczy, ustawy – kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw1, wprowadzono m.in. w Kodeksie karnym cały szereg zmian, które weszły w życie 8.6.2010 r. Zmiany te, przedstawione w niniejszym artykule wraz z komentarzem Autora, w środowisku prawniczym zwykło się określać mianem „noweli listopadowej” (od miesiąca uchwalenia ww. noweli).
Potrzeby nowelizacji a zasada stabilności prawa karnego
Powołana nowelizacja stanowi dalszy ciąg intensywnych zmian KK, uchwalonych w drugiej połowie 2009 r. Należą do nich w szczególności następujące nowelizacje, które weszły już w życie2:
1) z 25.6.2009 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu oraz o zmianie niektórych innych ustaw3, która weszła w życie 22.10.2009 r.;
2) z 27.8.2009 r. o Służbie Celnej4, która weszła w życie 31.10.2009 r.;
3) z 9.10.2009 r. o dyscyplinie wojskowej5, która weszła w życie 1.1.2010 r.;
4) z 19.11.2009 r. o grach hazardowych6, która weszła w życie 1.1.2010 r.;
5) z 17.11.2009 r. o zmianie ustawy – kodeks karny oraz ustawy – Kodeks postępowania karnego, która weszła w życie 19.4.2010 r.
Powyższe nowelizacje sprowadzają się do następujących zmian w Kodeksie karnym:
Ad 1.
Zgodnie z przepisem art. 9 ZmPrzeciwFinTerU:
1) wprowadzono nowy przepis art. 165a, który określa nowe przestępstwo finansowego wspierania terroryzmu. Rozdział XX KK, obejmujący przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu, został w ten sposób uzupełniony o kolejny przepis karny o charakterze „antyterrorystycznym”. Jednocześnie jego brzmienie ściśle powiązano z treścią przepisów karnych określających przestępstwa „prania pieniędzy”;
2) uchylono przepisy art. 299 § 3 i 4 KK i zmieniono treść przepisów art. 299 § 1, 2 i 8 KK. W ten sposób kodeksowe przepisy karne określające przestępstwa związane z „praniem pieniędzy” dostosowano do przepisów ustawy z 16.11.2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu7, a w szczególności do przepisów karnych tej ustawy. Główna zmiana dotyczy podstawowego typu przestępstwa prania pieniędzy z art. 299 § 1 KK i sprowadza się do poszerzenia kryminalizacji „prania” również o „instrumenty finansowe”, które są uregulowane w ustawie z 29.7.2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi8, 9.
Ad 2.
Zgodnie z przepisem art. 200 SłCelU, uchylono przepis art. 225 § 3 KK, który określał przestępstwo udaremniania lub utrudniania przeprowadzenia kontroli celnej, o której była mowa w rozdziale 1e uchylonej już ustawy z 24.7.1999 r. o Służbie Celnej10. Uchylony przepis określał nowe przestępstwo i obowiązywał od 1.7.2007 r.
Ad 3.
Zgodnie z przepisem art. 92 DyscWojskU, nowe brzmienie otrzymały przepisy Części wojskowej KK, tj.:
1) art. 323 § 3 KK, który określa treść kary ograniczenia wolności wymierzaną żołnierzom, poprzez wprowadzenie liczby 4 godzin dziennie obowiązku pozostawania przez skazanego w określonym miejscu w dyspozycji przełożonego po zakończeniu zajęć służbowych;
2) art. 338 KK, określającego przestępstwo samowolnego opuszczenia jednostki, poprzez wprowadzenie łagodniejszych warunków odpowiedzialności karnej, a w szczególności zawężenie zakresu kryminalizacji jedynie do zachowań polegających na co najmniej dwukrotnym samowolnym opuszczeniu jednostki w okresie do trzech miesięcy w wymiarze do 48 godzin (§ 1) albo już jednokrotnym opuszczeniu jednostki, ale w wymiarze ponad 48 godzin.
Ad 4.
Zgodnie z przepisem art. 99 HazardU:
1) dodano przepis art. 39 pkt 2d KK, który określa nowy środek karny w postaci „zakazu wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych”;
2) dodano nowy przepis art. 41c, który określa treść nowego ww. środka karnego i warunki jego orzeczenia, sprowadzające się do obowiązku jego orzeczenia w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z urządzaniem gier hazardowych lub udziałem w nich;
3) zmieniono brzmienie art. 43 § 1 pkt 1 KK, określającego wymiar środków karnych, poprzez uzupełnienie tego przepisu o odwołanie do przepisu określającego nowy ww. środek karny;
4) zmieniono brzmienie art. 244 KK, który określa przestępstwo niestosowania się do orzeczonych środków karnych, poprzez uzupełnienie tego przepisu o nowy ww. środek karny.
Ad 5.
Zgodnie z przepisem art. 1 pkt 3) ZmKKU2010:
1) zmieniono dyspozycję przepisu art. 189 KK (przestępstwa pozbawienia wolności) i dodano nowy przepis art. 189 § 3 KK;
2) zmieniono dyspozycję przepisu art. 240 § 1 KK (przestępstwa niezawiadomienia o przestępstwie);
3) zmieniono brzmienie art. 252 § 1–5 KK (przestępstwa wzięcia zakładnika).
Na szczególną uwagę zasługuje jednak nowela „listopadowa”, która stanowi wyraz woli kompleksowej poprawy obowiązujących przepisów kodeksowych. Zgodnie z przepisem art. 1 HazardU, przeprowadzono kompleksową nowelizację Kodeksu karnego, która obejmuje aż 30 punktów obejmujących łącznie 40 zmian w jego Części ogólnej i szczególnej.
W rezultacie KK został w krótkim czasie gruntowanie znowelizowany przez pięć różnych ustaw, zawierających blisko 50 zmian. Okoliczność ta stanowi właściwy przyczynek do głębszej refleksji na temat kultury prawodawczej w zakresie rodzimego prawa karnego.
Kodeks karny z 1997 r. w okresie 11 lat obowiązywania był zmieniany już 41 razy. Zmiany te obejmowały: 36 nowelizacji, 3 zmiany wynikające z odpowiednich wyroków Trybunału Konstytucyjnego oraz 2 sprostowania zawarte w odpowiednich obwieszczeniach Prezesa Rady Ministrów. Częstotliwość zmian wynosi zatem około jedną zmianę na kwartał i jest ona, nawet na warunki ,,zwykłej” ustawy, bardzo wysoka. Dodatkowo, już obecnie złożone są w Sejmie RP kolejne projekty nowelizacji Kodeksu karnego, w tym zawierające zmiany o charakterze kompleksowym.
Wobec powyższego należy wskazać, że przez cały kilkudziesięcioletni okres obowiązywania Kodeksu karnego z 1932 r. został on zmieniony tylko 9 razy (raz na kilka lat), a Kodeks karny z 1969 r. przez blisko 30 lat był nowelizowany 23 razy (raz na ponad rok obowiązywania).
Polskie prawo karne zmienia się więc coraz częściej. Jest to w dużym stopniu wynikiem wzrastającej ilościowej i jakościowej intensywności życia społeczno-gospodarczego i związanych z nim regulacji prawnych. Można jednak jednocześnie odnotować niepokojące zjawisko swoistej legislacyjnej degradacji rangi Kodeksu karnego. Wydaje się bowiem, że współcześnie rząd i parlament traktuje KK przede wszystkim jako zwyczajny instrument bieżącej polityki kryminalnej, która zresztą nie jest wynikiem spójnej i uzasadnionej koncepcji, lecz bezpośrednim efektem aktualnych trendów społecznych i politycznych. Zjawisko to zasługuje niewątpliwie na negatywną ocenę. Kodeks karny ma bowiem rangę ustrojową, stanowi on wyraz podstawowych zasad społecznych i powinien zawierać podstawowe zakazy karnoprawne. Obecna inflacja prawa, którą objęty jest KK, sprawia tymczasem, że obywatel, jako adresat zawartych w nim norm postępowania, nie jest w stanie odróżnić zachowań zabronionych pod groźbą kary kryminalnej od dozwolonych. To zaś podważa naczelną konstytucyjną zasadę Rzeczypospolitej Polskiej jako ,,państwa prawnego”. W praktyce zaś zjawisko to może przyczynić się do zakłócenia prawidłowego funkcjonowania stosunków społecznych. W ten sposób prawo karne zamiast je chronić, samo stwarza dla obywatela niebezpieczeństwo, poprzez narażenie go na nieznajomość lub niezrozumienie prawa, która w tym przypadku szkodzi odpowiedzialnością karną.
Omówienie wprowadzonych „nowelą listopadową” zmian w KK
Omawiana nowelizacja KK stanowi w istocie rezultat połączenia i opracowania kilku wcześniejszych projektów ustaw, określonych w drukach nr 1021, 1276, 1288, 1289, 1394, 1465 Sejmu RP VI kadencji. Przy czym pierwszy z tych druków nie odnosił się do Kodeksu karnego, lecz innych kodeksów penalnych, z propozycji ostatniego druku nie wykorzystano żadnej, a najwięcej projektowanych zmian w KK przyjęto za drukiem przedostatnim. Można zatem uznać, że podstawą omawianej nowelizacji był w głównej mierze projekt zmian określonych w druku 1394. Należy jednak podkreślić, że [...]