Abstrakt
Do Sejmu VI kadencji skierowany został rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym1, w którym zaproponowano zmiany licznych przepisów tego prawa, obejmujące – według Uzasadnienia projektu2 – obok „głębszych zmian merytorycznych podyktowanych potrzebami praktyki (…) także dostosowanie przepisów prawa upadłościowego i naprawczego do treści innych ustaw, które weszły w życie, zostały uchylone albo uległy zmianom po jego uchwaleniu (np. prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi, kodeks cywilny, kodeks rodzinny i opiekuńczy)”. W toku konsultacji społecznych zgłoszono nowe propozycje co do wielu rozwiązań, które w części zostały uwzględnione. W rezultacie, uchwalona w dniu 6.3.2009 r. ustawa o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym3, która weszła w życie z dniem 2.5.2009 r., przyniosła szereg zmian o różnej doniosłości jurydycznej. W niniejszym opracowaniu zostaną przedstawione zmiany dotyczące wyłącznie kwestii o istotnym znaczeniu merytorycznym, ramy artykułu bowiem nie pozwalają na omówienie wszystkich dokonanych zmian, z których znaczna część ma zresztą tylko charakter stylistyczny.
Kolejność zaspokajania wierzycieli – c.d.
Chcąc przeprowadzić postępowanie upadłościowe i spieniężyć majątek upadłego dłużnika, należy dokonać szeregu czynności prawnych i faktycznych, z których powstają liczne zobowiązania. Zobowiązania te powstają w trakcie trwania upadłości i w odróżnieniu od zobowiązań, które istniały już w dniu ogłoszenia upadłości, są wykonywane od razu, gdy stają się wymagalne, a nie dopiero po sporządzeniu listy wierzytelności i zatwierdzeniu planu podziału przez sędziego-komisarza. Realizacja przedmiotowych zobowiązań odbywa się więc – w zasadzie – poza formalnym podziałem funduszów masy, z bieżących wpływów uzyskiwanych przede wszystkim ze sprzedaży przedmiotów wchodzących w skład masy upadłości.
Zaspokojenie wierzytelności w trybie przewidzianym w przepisie art. 343 ust. 1 ustawy z 28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze4 może nastąpić pod dwoma warunkami. Po pierwsze, fundusze masy upadłości muszą wystarczyć na pokrycie wszystkich długów masy; po drugie, długi masy muszą być wymagalne, co dotyczy również zobowiązań alimentacyjnych (verba legis: syndyk zaspokaja zobowiązania alimentacyjne „w terminach ich płatności”).
W sposób przewidziany w treści art. 343 PrUpN dochodzi do zaspokojenia wszystkich długów masy w pełnej wysokości. Pokrycie długów masy zgodnie z tą zasadą jest niezależne od stanu postępowania upadłościowego. Może ono nastąpić przed upływem terminu do zgłaszania wierzytelności, co pociąga za sobą wyłączenie możliwości korzystania z zarzutów w trybie art. 349 PrUpN.
| Warto tu zauważyć, że bieżące spłacanie długów masy przez syndyka jest jego obowiązkiem, którego naruszenie może wywołać konsekwencje przewidziane w przepisach art. 160 ust. 3 i art. 170 ust. 1 PrUpN. |
Wyjątkowo zaspokojenie długów masy może nastąpić na podstawie planu podziału, co zresztą z reguły wiązać się będzie z niepełnym zaspokojeniem tych długów.
Przepis art. 343 ust. 2 PrUpN (zamieszczony w ustawie z inicjatywy Senatu) ogranicza wysokość wypłat dokonywanych na zaspokojenie wierzytelności alimentacyjnych do „kwoty nie wyższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę”, które ustalane jest corocznie w drodze negocjacji prowadzonych w trybie przepisów ustawy z 10.10.2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę5 na forum Komisji Trójstronnej (w kwestii tej zob. także art. 65 ust. 4 Konstytucji RP, art. 10 § 2 i art. 13 KP oraz art. 4 Europejskiej Karty Społecznej z 18.10.1961 r.6).
Omawiany przepis art. 343 ust. 2 wyraża oczywistą zasadę, przyjmowaną powszechnie w praktyce jeszcze przed zmianą brzmienia art. 343 PrUpN, że należności alimentacyjne zaspokajane są przez syndyka do dnia sporządzenia ostatniego planu podziału. Należności alimentacyjne powstające po tej dacie, a także powstałe wcześniej w toku upadłości, ale przekraczające wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę, nie podlegają w ogóle zaspokojeniu z funduszów masy upadłości. Rozwiązanie to może uzasadniać zarzut niespójności aksjologicznej systemu upadłości, w świetle treści art. 342 ust. 1 pkt 2 PrUpN, w którym dla alimentów należnych za czas przed ogłoszeniem upadłości nie przewidziano żadnego ograniczenia.
Przepis art. 344 PrUpN ustala zasady podziału funduszów masy w razie ich niewystarczalności na całkowite zaspokojenie wszystkich wierzytelności. Wprowadza on mianowicie zasadę pierwszeństwa w stosunku do wierzytelności należących do różnych kategorii zaspokojenia i zasadę proporcjonalności w stosunku do wierzytelności należących do tej samej kategorii.
Zasada stosunkowości (proporcjonalności) polega na tym, że wszystkie należności tej samej kategorii należy zaspokoić równomiernie bez względu na tytuł, na jakim się opierają (wyjątek od zasady proporcjonalnego zaspokojenia wierzytelności tej samej kategorii przewiduje art. 342 ust. 1 pkt 5 PrUpN co do odsetek); obojętny jest także czas powstania wierzytelności lub jej płatności, jak również czas, w którym nastąpiło jej zgłoszenie do masy upadłości.
| Działanie przedmiotowej zasady można zilustrować następującym przykładem: jeżeli do kategorii trzeciej zaliczono wierzytelności przysługujące trzem wierzycielom (wierzycielowi A – 60 000 zł, B – 50 000 zł, C – 40 000 zł), do podziału zaś między tych wierzycieli przypada 100 000 zł, każdy z nich powinien otrzymać z tej kwoty taki procent, jaki wynika z porównania sumy wszystkich wierzytelności i każdej z nich z osobna. Procent ten wynosi odpowiednio 40 (60 000/150 000), 33,3 (50 000/150 000) i 26,7 (40 000/150 000), w rezultacie zatem wierzyciel A powinien otrzymać 40 000 zł, wierzyciel B – 33 300 zł, a wierzyciel C – 26 700 zł. |
Jak już wyjaśniono, przepisy PrUpN dotyczące zasad podziału funduszów masy obowiązują bezwzględnie i nie mogą być zmienione umową przez zainteresowane osoby. Dotyczy to także trybu wypłaty należności przysługujących wierzycielom. Za dopuszczalne należy jednak uznać zrzeczenie się przez wierzyciela lepszego pierwszeństwa. Przedmiotowe stanowisko nie pozostaje w sprzeczności z rozwiązaniem przyjętym w przepisach art. 271 i 275 PrUpN, umożliwiających wierzycielom zawarcie tzw. układu likwidacyjnego, którego istotą jest likwidacja majątku upadłego i „przejęcie” tego majątku przez poszczególnych wierzycieli na zaspokojenie przysługujących im wierzytelności. Chodzi bowiem o to, że możliwość zawarcia układu likwidacyjnego odnosi się do postępowania upadłościowego z możliwością zawarcia układu, nie jest to więc odstępstwo od reguł obowiązujących w postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego7.
Przepisy art. 345 PrUpN, rozwijając zasadę wyrażoną w art. 336 PrUpN, przywracają wierzycielom, którzy przed ogłoszeniem upadłości dłużnika uzyskali rzeczowe zabezpieczenie swych wierzytelności, prawo do zaspokojenia się z rzeczy, wierzytelności lub innych praw majątkowych, stanowiących przedmiot danego zabezpieczenia, poza podziałem ogólnych funduszów masy upadłości. Przedmiotowe prawo realizowane jest w odrębnym trybie, na podstawie „oddzielnego planu podziału sum uzyskanych ze sprzedanych rzeczy lub praw” (art. 348 ust. 1 zd. 1 PrUpN). Jest to tryb wyłączny, inaczej bowiem niż pod rządem przepisów rozporządzenia Prezydenta RP z 24.10.1934 r. – Prawo upadłościowe8 (w ich pierwotnej wersji), wierzyciel nie ma prawa do prowadzenia – w toku postępowania upadłościowego – egzekucji skierowanej do przedmiotu zabezpieczenia (za wyjątek można by tu uznać tylko rozwiązanie przewidziane w przepisie art. 327 ust. 1 PrUpN).
Przepisy dotyczące hipoteki i zastawu kreują dwa podstawowe uprawnienia wierzyciela korzystającego z tych form zabezpieczenia wierzytelności:
1) pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzycielami osobistymi dłużnika rzeczowego,
2) skuteczność obciążenia rzeczowego względem każdoczesnego właściciela rzeczy lub prawa stanowiących przedmiot obciążenia.
Pierwsze z tych uprawnień, stanowiąc kwintesencję uprzywilejowanego statusu wierzyciela rzeczowego, czyni bezprzedmiotową okoliczność, czy [...]