Abstrakt
Od 1.1.2009 r. regulacja europejskiego postępowania w sprawie drobnych roszczeń zaczęła w pełni wiązać wszystkie Państwa Członkowskie UE (poza Danią), umożliwiając tym samym wszczynanie powództw w szczególnym postępowaniu statuowanym przez prawo wspólnotowe. Wysoki stopień oryginalności postępowania skłania do poświęcenia mu uwagi na równi ze względnie szeroko już omówionym w literaturze europejskim postępowaniem nakazowym. Niemniej, jak wynika z dokonanej analizy, komentarze dotyczące tego ostatniego postępowania w znacznej części odnieść można wprost do europejskiego postępowania w sprawie drobnych roszczeń. Postępowania te pod wieloma względami są podobne do siebie, zwłaszcza jeśli wziąć pod uwagę ich miejsce w systemie prawa procesowego.
Wprowadzenie
Europejskie prawo procesowe w ciągu ostatniej dekady znacząco się rozwinęło, przestając obejmować tylko wąską sferę regulacji w zakresie współpracy pomiędzy sądami, stając się coraz bardziej adekwatne do ogólnej i szerokiej nazwy, jaką mu przydano. Same ramy (granice) pojęcia nie są przy tym wciąż określone, niewątpliwie w ujęciu systemowym nie jest już tylko kategorią międzynarodowego postępowania cywilnego w rozumieniu Części czwartej Kodeksu postępowania cywilnego, ale w sposób wyraźny wkroczyło w regulację postępowania rozpoznawczego. Dobitnym wyrazem dynamicznej ewolucji europejskiego prawa procesowego są nowe rozporządzenia wspólnotowe sytuujące europejskie postępowanie nakazowe (postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty)1 i europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń2. Trudno określić perspektywy dalszego rozwoju. Wystarczy tylko nadmienić w kontekście wspomnianych postępowań europejskich, że pierwotnie przymierzono się do stworzenia na szczeblu wspólnotowym postępowań sądowych obejmujących również sprawy ze sfery wyłącznie wewnętrznej, a więc nie tylko sprawy o charakterze transgranicznym3.
Rola nowego postępowania w systemie prawa procesowego
Europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń jest w pełni alternatywne (opcjonalne, fakultatywne) względem innych dróg sądowego dochodzenia roszczeń przewidzianych przez prawo krajowe i wspólnotowe4. Nie zawsze jednak, wskutek konieczności spełnienia określonych przesłanek, jak i ram wyznaczonych przez zakresy zastosowań poszczególnych aktów prawnych, wybór będzie rzeczywisty. W każdym razie efekt tożsamy z uzyskaniem prawomocnego orzeczenia w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń można osiągnąć przy wykorzystaniu innych instytucji prawnych, co jednak wiązać będzie się z koniecznością dokonania wielu dodatkowych czynności procesowych.
Ustanowione rozporządzeniem 861/2007 postępowanie zostało wprost ujęte w polskim systemie cywilnego prawa procesowego jako nowe postępowanie odrębne. Regulację dostosowującą prawo polskie do prawa wspólnotowego w tym zakresie (Rozdział II – „Europejskie postępowanie w sprawach drobnych”) zamieszczono w Dziale VII w Części pierwszej Księgi pierwszej Tytułu VII KPC zatytułowanym „Europejskie postępowania w sprawach transgranicznych”, łącząc ją w owym dziale ze wspomnianą powyżej regulacją europejskiego postępowania nakazowego. Dano tym samym wyraz głównej przesłance wszczęcia tych postępowań jakim jest właśnie wymóg transgranicznego charakteru sprawy5.
| Pełna analiza europejskiego postępowania w sprawach drobnych roszczeń wykracza jednak poza przepisy postępowania rozpoznawczego (art. 50521–50527 KPC), gdyż sięga, ogólnie ujmując, choćby problematyki wykonalności orzeczeń (art. 7958–7959 i 11537–11539 KPC), gdzie wprowadzono specjalnie dedykowane temu postępowaniu przepisy. |
Co istotne, na gruncie prawa polskiego europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń jest nie tylko alternatywne, ale również autonomiczne wobec innych postępowań odrębnych. W myśl art. 50521 § 2 KPC w sprawie rozpoznawanej w tym postępowaniu nie stosuje się przepisów o innych postępowaniach odrębnych (zob. również art. 47912 zd. 2 KPC).
Podobnie jak przy wydawaniu zaświadczenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego6, jak też w europejskim postępowaniu nakazowym, sąd polski procedował będzie na podstawie dwóch aktów prawnych: ustawy krajowej (kodeks postępowania cywilnego) oraz rozporządzenia wspólnotowego. Jest to wprost wyrażone w treści tych aktów – w przypadku KPC posłużono się figurą językową odsyłającą do „przepisów odrębnych”, z kolei art. 19 rozporządzenia 861/2007 stanowi, że z zastrzeżeniem przepisów tego rozporządzenia, europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń podlega przepisom proceduralnym Państwa Członkowskiego UE, w którym prowadzone jest postępowanie. Współstosowanie aktów prawnych nie oznacza bynajmniej, że są to akty równorzędne, gdyż już z hierarchii źródeł prawa statuowanej w Konstytucji wynika, że prawo wspólnotowe ma pierwszeństwo w stosowaniu przed prawem krajowym. Nadmienić należy przy tym, że rozporządzenie wspólnotowe jest aktem bezpośrednio stosowanym. Sprzeczności nie powinny jednak zachodzić pomiędzy przepisami rozdziału KPC o rzeczonym postępowaniu a omawianym rozporządzeniem, gdyż z zasady przepisy te powinny być koherentne przez to, że owe przepisy krajowe zostały wydane specjalnie w celu dostosowania prawa krajowego do regulacji wspólnotowej. Sprzeczność natomiast jest możliwa w przypadku pozostałych przepisów KPC (składających się na tzw. postępowanie zwykłe), które co oczywiste potencjalnie mogą znaleźć zastosowanie w przypadku rozpoznawania sprawy przez sądy polskie w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń.
| Z istoty współstosowania aktów prawnych nie wynika jednak, że przepisy KPC są lex specialis7. Wprawdzie aktualnym pozostaje twierdzenie, że przepisy każdego z postępowań odrębnych są lex specialis wobec przepisów tzw. postępowania zwykłego, nie oznacza to jednak bezwzględnego prymatu kodeksowych przepisów postępowania odrębnego (europejskiego postępowania w sprawach drobnych roszczeń) wobec rozporządzenia 861/2007. Choć można na pewnej płaszczyźnie bronić poglądu, że KPC jako całość jest uszczegółowieniem, czy też dopełnieniem rozporządzenia wspólnotowego (czyli nazwa lex specialis dosłownie byłaby miarodajna dla określenia takiej sytuacji), to jednak stosowanie w takim ujęciu zasady lex specialis derogat legi generali jest wykluczone, a właśnie ta zasada „narzuca” się samoistnie, gdy mowa, że przepisy są lex specialis. Można nawet stać na całkowicie odmiennym stanowisku (aczkolwiek również niezbyt trafnym), że to przepisy rozporządzenia są lex specialis, tak jak lex specialis jest każde postępowanie odrębne. W każdym razie ewentualne kolizje pomiędzy przepisami zazwyczaj rozstrzygane będą na gruncie zasady pierwszeństwa w stosowaniu (hierarchicznej wyższości) regulacji wspólnotowej. |
Charakter sprawy
Zakres spraw, jakie mogą stać się przedmiotem rozpoznania w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń, wyznaczony został w zasadzie przez [...]