Abstrakt
Problematyka kolejności należności zabezpieczonych zastawem budzi szereg kontrowersji. Choć właściwa interpretacja przepisów ma kluczowe znaczenie z punktu widzenia ochrony praw zastawnika, trudno jest znaleźć na gruncie obowiązujących rozwiązań prawnych opracowanie wyjaśniające kompleksowo wątpliwości pojawiające się przy wykładni określonych rozstrzygnięć ustawodawcy. Trudności te potęguje wielość rodzajów zastawów mogących uczestniczyć jednocześnie w podziale sumy uzyskanej z egzekucji. Niniejszy artykuł nie uwzględnia wszystkich sytuacji, jakie mogą pojawić się w związku z realizacją norm prawa materialnego w postępowaniu egzekucyjnym, a jedynie najistotniejsze znajdujące odbicie w praktyce.
Wprowadzenie
Realizacja zastawu rejestrowego następuje w sposób dobrowolny lub podobnie jak pozostałych rodzajów zastawów w drodze egzekucji sądowej, w toku której ma miejsce zajęcie, sprzedaż lub przejęcie przedmiotu egzekucji oraz w sytuacji, gdy suma uzyskana z egzekucji nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich wierzycieli, sporządzenie planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji. Rozstrzygnięcia w przedmiocie kwot przypadających uczestnikom planu podziału, w oparciu o sformułowane w przepisach art. 1025–1026 KPC zasady uprzywilejowania, pierwszeństwa oraz równorzędności1 – dokonuje komornik sądowy.
Dla należności zabezpieczonej zastawem rejestrowym lub wpisem do innego rejestru w ramach priorytetowej zasady uprzywilejowania przewidziano w art. 1025 KPC kat. 5 zaspokojenia, zaś dla pozostałych rodzajów zastawów kat. 8. W świetle tego, co powiedziano wcześniej, należy z naciskiem podkreślić, że zabezpieczenie należności zastawem rejestrowym albo wpisem do innego rejestru gwarantuje ich pierwszeństwo przed pozostałymi rodzajami zastawów, bez względu na moment powstania tych ostatnich. Tak więc propozycję rozstrzygania o kolejności należności zabezpieczonych zastawem na poziomie prawa materialnego2 – najpierw stosownie do zasady z art. 310 KC pomiędzy zastawami zwykłymi, a następnie zgodnie z paremią prior tempore potior iure, pomiędzy wynikiem rozstrzygniętej kolizji zastawów zwykłych i pozostałymi – należy uznać za niekorespondującą ze stanem normatywnym.
Ochronę praw zastawnika w sytuacji, gdy suma objęta podziałem nie wystarcza na zaspokojenie w całości wszystkich należności w kategorii 5 lub 8, zapewnia art. 1026 § 1 KPC. Bezsprzecznym jest, że reguła tam wyrażona, zastrzegająca zaspokojenie zastawów odpowiednio do przysługującego im pierwszeństwa, nie określa ich kolejności3. Zawiera jedynie normę ogólną, która wymaga wypełnienia przez przepisy prawa materialnego – art. 15–16 ustawy z 6.12.1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów4, art. 249 oraz art. 310 KC.
Pierwszeństwo pomiędzy zastawami rejestrowymi lub zastawem rejestrowym a innym ograniczonym prawem rzeczowym, rozstrzyga się w oparciu o zasadę określoną w art. 15 ZastRejU. Według tego przepisu ograniczone prawo rzeczowe powstałe później nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla ustanowionego wcześniej zastawu rejestrowego. O kolejności zaspokojenia zastawów rejestrowych rozstrzyga dzień złożenia wniosku o wpis do rejestru zastawów do sądu prowadzącego rejestr zastawów. Wnioski, które wpłynęły tego samego dnia, uważa się za złożone równocześnie (art. 16 ZastRejU). W sytuacji równoczesnego złożenia wniosków wierzycieli zaspokaja się w oparciu o zasadę równorzędności. Wątpliwości budzi pogląd o braku obowiązywania w kategorii 5 art. 1025 KPC zasady proporcjonalności. Co prawda ma ona znaczenie drugorzędne, ale stosuje się ją w odniesieniu do zastawów wpisanych do rejestru zastawów na podstawie wniosków złożonych równocześnie. Ma to miejsce, gdy wnioski o wpis wpłyną do sądu w tej samej chwili, tj. gdy data wynikająca z prezentaty będzie taka sama.
Kilka problemów praktycznych
Nie tak prosto przedstawia się zagadnienie kolizji zastawów powstałych w trybie przerejestrowania. Rozważania zmierzające do rozstrzygnięcia powyższej kwestii rozpocząć trzeba od poczynienia kilku uwag ogólnych w przedmiocie instytucji zastawu bankowego (art. 308 KC w poprzednim brzmieniu). Ustanawiany był na ruchomościach w celu zabezpieczenia udzielanych przez bank kredytów. Umowa zawierana była na piśmie pod rygorem nieważności oraz wpisywana do rejestru zastawów prowadzonego przez bank. Cechą odróżniającą zastaw bankowy od zastawu zwykłego był obowiązek pozostawienia przedmiotu zastawu w posiadaniu zastawcy lub osoby trzeciej, nie zaś zastawnika (banku). Zastaw bankowy, ustanowiony przed dniem wejścia w życie ZastRejU (tj. 1.1.1998 r.), wygasł z upływem 6 miesięcy po tej dacie. Jednakże na wniosek zastawnika, złożony w terminie do 1.7.1998 r., zastaw ten podlegał wpisowi do rejestru zastawów i przekształcał się w zastaw rejestrowy.
Dopiero po tych porządkujących rozważaniach ogólnych należy postawić pytanie: [...]