Abstrakt
System prekluzji został upowszechniony na podstawie ustawy z 24.5.2000 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego, ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji1. W postępowaniu odrębnym gospodarczym system ten został wzmocniony przez ustawę z 16.11.2006 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw2. Twórcy tej nowelizacji KPC stanęli przed poważnym dylematem, czy pierwszeństwo dać zasadzie szybkości postępowania i koncentracji materiału dowodowego, czy też mocno stąpać po zasadzie prawdy materialnej nie pozwalając na jakiekolwiek od niej odstępstwa. Ustawa nowelizująca jest kompromisem pomiędzy dwoma skrajnymi koncepcjami. Daje ona prym zasadzie szybkości postępowania, niemniej mimo wielu mechanizmów zmierzających do przyspieszenia procesu, nie pozbawia ona stron możliwości dochodzenia do prawdy materialnej, lecz stawia wobec uczestników procesu wymagania, których celem jest dążenie do przedstawienia całego materiału dowodowego w pierwszych pismach procesowych. W części I i omówiono istotę prekluzji, jej zakres przedmiotowy i skutki naruszenia systemu prekluzji. W części II zaś przedstawione zostaną poglądy doktryny i orzecznictwa dotyczące szczególnych warunków uwzględniania w toku procesu niezgłoszonych przez powoda twierdzeń, zarzutów i wniosków dowodowych oraz kwestia możliwości dopuszczenia przez sąd z urzędu dowodu, który nie został zgłoszony z zachowaniem rygorów prekluzji.
Wprowadzenie
W postępowaniu odrębnym gospodarczym podstawą prawną prekluzji jest art. 47912 § 1 KPC, zgodnie z którym w pozwie powód jest obowiązany podać wszystkie twierdzenia oraz dowody na ich poparcie pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku postępowania, chyba że wykaże, że ich powołanie w pozwie nie było możliwe, albo że potrzeba powołania wynikła później. W tym przypadku dalsze twierdzenia i dowody na ich poparcie powinny być powołane w terminie dwutygodniowym od dnia, w którym powołanie ich stało się możliwe lub wynikła potrzeba ich powołania, jak również art. 47914 § 2 KPC, który stanowi, że w odpowiedzi na pozew pozwany jest obowiązany podać wszystkie twierdzenia, zarzuty oraz dowody na ich poparcie pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku postępowania, chyba że wykaże, iż ich powołanie w odpowiedzi na pozew nie było możliwe, albo że potrzeba powołania wynikła później. W tym przypadku dalsze twierdzenia i dowody na ich poparcie powinny być powołane w terminie dwutygodniowym od dnia, w którym powołanie ich stało się możliwe lub powstała potrzeba ich powołania. Wreszcie, zgodnie z art. 47914a KPC, do zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty przepis art. 47914 § 2 stosuje się odpowiednio.
| Przed przejściem do merytorycznego rozważania zasad prekluzji należy zaznaczyć, że instytucja ta wcale nie jest obca także innym postępowaniom odrębnym, a także postępowaniu ogólnemu. T. Szanciło zaznacza, że system prekluzji w prawie procesowym odnosi się do trzech rodzajów sytuacji: po pierwsze, do spraw, które ze względu na swój charakter wymagają podwyższonej sprawności postępowania, po drugie, do spraw objętych przymusem adwokacko-radcowskim, po trzecie, do spraw, w których co prawda przymus adwokacko-radcowski nie występuje, jednakże biorą w nich udział zawodowi pełnomocnicy3. Prekluzja jest bowiem także ustanowiona w postępowaniu odrębnym nakazowym (art. 495 § 3 KPC), w postępowaniu odrębnym uproszczonym (art. 5055 KPC). Ponadto, prekluzja może być także wprowadzona na mocy zarządzenia sędziego (przewodniczącego) do każdego rodzaju postępowania prowadzonego w trybie procesu na podstawie art. 207 § 3 KPC, niemniej w tym przypadku może ona dotyczyć jedynie strony reprezentowanej przez profesjonalnego pełnomocnika. Sporne jest natomiast występowanie prekluzji twierdzeń i wniosków dowodowych w postępowaniu odrębnym – upominawczym. Problem bowiem w tym przypadku dotyczy wykładni art. 503 § 1 zd. 2 KPC, który stanowi, że w sprzeciwie pozwany powinien wskazać, czy zaskarża nakaz w całości czy w części, przedstawić zarzuty, które pod rygorem ich utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór, a także pozostałe zarzuty przeciwko żądaniu pozwu oraz wszystkie okolicznoności faktyczne i dowody na ich potwierdzenie. Przepis ten, inaczej jednak niż regulacje już uprzednio przywołane, nie przewiduje wprost rygoru niepowołania w sprzeciwie innych twierdzeń niż te, które powinny być zgłoszone przed wdaniem się w spór. Okoliczność ta była kanwą dla SN dla uznania, że tylko zaniechanie zgłoszenia w sprzeciwie zarzutów, o których mowa w art. 25 § 2, art. 1105 § 2 i 3 KPC, powoduje utratę możliwości zgłaszania ich w dalszym toku postępowania, natomiast niepodniesienie innych zarzutów lub niewskazanie środków dowodowych czy okoliczności faktycznych, podlega ogólnym regułom obowiązującym w postępowaniu zwykłym (art. 201, art. 207 § 2 lub art. 217 § 3 KPC). W postępowaniu upominawczym nie został bowiem przewidziany – odmiennie niż w postępowaniu nakazowym (art. 495 § 3 KPC) – rygor pominięcia okoliczności faktycznych, zarzutów i wniosków dowodowych w razie ich niezgłoszenia w sprzeciwie4. Orzeczenie to jednak spotkało się z krytyką w doktrynie5. Na marginesie już tylko należy zaznaczyć, że problem ten aktualnie przestał być istotny na gruncie postępowania odrębnego gospodarczego, albowiem z mocy art. 47914a KPC do sprzeciwu od nakazu zapłaty znajduje odpowiednie zastosowanie przepis ustanawiający prekluzję w stosunku do odpowiedzi na pozew. |
Istota prekluzji
Najogólniej rzecz biorąc prekluzja twierdzeń, zarzutów i wniosków dowodowych polega na niemożliwości późniejszego z nich skorzystania. Ustawodawca przewiduje w tym przypadku [...]