Abstrakt

W dniu 24.10.2008 r. weszła w życie nowelizacja ustawy – Prawo zamówień publicznych, która wprowadziła zupełnie nowe warunki zmian umów w sprawach zamówień publicznych.

W części I artykułu Autor przedstawił ogólne uwagi dotyczące zmian umów cywilnoprawnych, a także omówił problem konieczności zmian umów w sprawach zamówień publicznych oraz potrzebę istnienia ustawowych ograniczeń wprowadzania takich zmian. Przeanalizowana została także ewolucja w polskim prawodawstwie – na gruncie ustawy o zamówieniach publicznych z 1994 r. oraz Prawa zamówień publicznych z 2004 r. – normatywnych ograniczeń odnoszących się do zmian umów w sprawach zamówień publicznych oraz problem zmiany postanowień zawartej umowy w stosunku do treści oferty, na podstawie której dokonano wyboru wykonawcy.

Ogólne uwagi o zmianach umów cywilnoprawnych

Wynikająca z art. 353¹ KC możliwość „ułożenia” przez strony zawierające umowę łączącego je stosunku prawnego obejmuje nie tylko możliwość (kompetencję) samego zawarcia danej umowy, ale także możliwość dokonywania zmian tej umowy. Tym samym obowiązująca w polskim prawie cywilnym swoboda umów daje także stronom możliwość (kompetencję) zmiany łączącej je umowy¹. Zmiana umowy jest przy tym kolejną umową tych samych stron, które zawarły umowę pierwotną², wskazującą (identyfikującą) wspomnianą wyżej umowę pierwotną (oraz wykreowany nią stosunek zobowiązaniowy), a także określającą stosowne treściowe zmiany, uzupełniania czy też inne przejawy modyfikacji pierwotnej umowy (oraz istniejącego dotychczas stosunku zobowiązaniowego). Treść umowy zmieniającej ustalają w zasadzie same strony³.

Zawarcie umowy zmieniającej treść pierwotnej umowy może być wynikiem swobodnej decyzji samych stron, których może nie obligować do tego w danym przypadku ani żaden przepis ustawy, ani też treść łączącej je umowy. Dopuszczalność dokonania takiej zmiany istnieje przy tym również wówczas, gdy wiążąca strony umowa pierwotna nie przewiduje wyraźnie (explicite) takiej możliwości, lecz jej strony na pewnym etapie łączącego je stosunku zobowiązaniowego zgodnie dochodzą do wniosku, że zmiana taka będzie odpowiadała ich interesom⁴. Niekiedy wszakże zdarza się, że bądź to w umowie pierwotnej, bądź też w zupełnie innej umowie (np. w umowie przedwstępnej) strony wyraźnie przewidują możliwość lub też nawet obowiązek dokonania zmiany umowy pierwotnej w razie ziszczenia się określonych okoliczności (co oznacza, że strony umowy pierwotnej mają wówczas prawo lub obowiązek złożenia określonych treściowo oświadczeń woli zmieniających umowę pierwotną), względnie też przewidują przynaj­mniej możliwość lub obowiązek podjęcia w dobrej wierze negocjacji prowadzących do zawarcia umowy zmieniającej. Postanowienia umowne⁵, które przewidują możliwość lub obowiązek złożenia przez strony umowy pierwotnej określonych treściowo oświadczeń woli w sprawie zmiany tejże umowy pierwotnej mogą być konwencjonalnie nazywane klauzulami zmieniającymi; natomiast postanowienia umowne przewidujące możliwość lub obowiązek podjęcia w dobrej wierze negocjacji prowadzących do zawarcia umowy zmieniającej mogą być nazywane klauzulami renegocjacyjnymi.

W celu dopełnienia obrazu zmian umów cywilnoprawnych należałoby jeszcze wspomnieć o tym, że konieczność zawarcia przez strony umowy zmieniającej może być niekiedy wynikiem istnienia stosownego nakazu ustawowego lub też nakazu wynikającego z wydanej przez właściwy organ decyzji administracyjnej⁷. Z kolei szczególnym przypadkiem zmiany umowy jest dokonanie jej nie na mocy zgodnych oświadczeń woli stron (dokonujących zgodnej zmiany łączącej je umowy, choćby w wyniku spoczywającego na nich obowiązku), lecz dokonanie zmiany bezpośrednio na mocy orzeczenia sądu (np. na podstawie art. 357¹ KC)⁸ lub na mocy decyzji administracyjnej⁹, względnie też dokonanie zmiany w sposób automatyczny, tj. na mocy wcześniej zawartej umowy pierwotnej (w której znajduje się tzw. umowna klauzula automatycznego dostosowania się) i bez konieczności powtórnego składania przez strony oświadczeń woli¹⁰.

Można przy tym najogólniej powiedzieć, że zmiany umów cywilnoprawnych (zawieranie przez strony umów zmieniających), bez względu na to, w jaki konkretnie sposób (i na jakiej podstawie) są one dokonywane, są zawsze rezultatem określonych zmian okoliczności faktycznych, jakie nastąpiły pomiędzy zawarciem umowy pierwotnej a dokonaniem jej zmiany. Zmiany wspomnianych okoliczności faktycznych mogą powodować, że dalsze trwanie (istnienie) umowy pierwotnej w niezmienionej postaci może stać w sprzeczności z uzasadnionym interesem stron (lub też przynajmniej jednej z nich), grożąc im określoną szkodą, względnie też wspomniana umowa pierwotna może w ogóle stać się bezcelowa (bezprzedmiotowa). Uzasadnione jest więc twierdzenie, że umowy cywilnoprawne funkcjonują w polu nieustannych napięć pomiędzy zasadą pacta sunt servanda a zmieniającymi się (i relewantnymi dla stron) warunkami życia, wymuszającymi konieczność dokonywania określonych modyfikacji tychże umów.

Konieczność dokonywania zmian umów w sprawach zamówień publicznych oraz potrzeba istnienia ustawowych ograniczeń wprowadzania takich zmian

Umowy w sprawach zamówień publicznych, będąc umo- ­wami cywilnoprawnymi, również funkcjonują we wspomnianym wyżej polu napięcia. Zawierając umowę w sprawie zamówienia publicznego i nadając tejże umowie określoną treść strony wspomnianej umowy (tj. zamawiający i wykonawca) kierują się (i warunkują swoją decyzję) okolicznościami istniejącymi w okresie, gdy jest prowadzone stosowne postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego oraz gdy ma miejsce zawarcie samej umowy w sprawie zamówienia publicznego. Okoliczności te, stanowiąc faktyczną podstawę złożonej oferty oraz zawartej umowy, podlegają następnie (lub też mogą podlegać) różnego rodzaju zmianom, co dotyczy np. zmian cen, zmian kosztów pracy, zmian w popycie i podaży, zmian stanu prawnego, itp. Zmiany te sprawiają, że konieczne może się okazać [...]