Abstrakt

W 2008 r. uchwalono dwie kompleksowe nowelizacje Kodeksu spółek handlowych: ustawę z 13.6.2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych¹ oraz tak samo zatytułowaną ustawę z 23.10.2008 r.² Pierwsza nowelizacja weszła w życie 5.10.2008 r., druga nowelizacja – 8.1.2009 r. Pierwsza nowelizacja zmienia szereg przepisów o spółkach akcyjnych. Druga nowelizacja w szczególności obniża minimalną kwotę kapitału zakładowego spółki z o.o. i spółki akcyjnej. Wskutek wejścia w życie tych nowelizacji powstały problemy międzyczasowe. Problemy te sprowadzają się do rozstrzygnięcia, czy w danym przypadku, który jest powiązany z okresem sprzed chwili wejścia w życie danej nowelizacji i okresem po tej chwili, należy stosować KSH w brzmieniu sprzed wejścia w życie danej nowelizacji, czy też KSH z uwzględnieniem tej nowelizacji. Niniejszy artykuł ma za przedmiot omówienie tych problemów. Nie dotyczy on jednak dokonanej pierwszą nowelizacją zmiany art. 363 § 6 KSH, który dotyczy zagadnień bilansowych, ani zmiany albo uchylenia nie-których przepisów karnych KSH – art. 595 § 1 i art. 627 – dokonanej drugą nowelizacją.

Źródła prawa

Żadna z omawianych nowelizacji nie zawiera przepisów rozstrzygających kwestie międzyczasowe związane z jej wejściem w życie. Rozstrzygnięcia tych kwestii należy więc szukać gdzie indziej.

Zgodnie z art. 2 KSH, w sprawach objętych zakresem przedmiotowym tego kodeksu, lecz w nim nieuregulowanych, należy stosować kodeks cywilny. Odesłanie to obejmuje w szczególności art. 3 KC³, zgodnie z którym ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu. Wydaje się, że art. 3 KC w zakresie dotyczącym wywodzenia działania wstecz ustawy z jej celu jest sprzeczny z art. 2 Konstytucji⁴. Orzecznictwo Sądu Najwyższego⁵ stoi zaś na stanowisku, że w tym zakresie art. 3 KC utracił moc obowiązującą w wyniku desuetudo. Ponieważ z brzmienia omawianych nowelizacji nie wynika ich działanie wstecz, należy takie działanie wykluczyć. Konstatacja ta nie rozwiązuje jednak wszystkich problemów międzyczasowych wywołanych przez te nowelizacje.

Skoro nowa ustawa nie reguluje kwestii intertemporalnych wywołanych jej wejściem w życie, naturalnym rozwiązaniem tych kwestii wydaje się odnalezienie najbliższego w czasie (najpóźniej wydanego) zespołu przepisów regulujących zagadnienia międzyczasowe dla danej dziedziny prawa. Następnie konieczne jest ustalenie przepisu dotyczącego sytuacji najbliższej rozważanej kwestii międzyczasowej i zastosowanie zawartej w tym przepisie dyspozycji do rozstrzygnięcia tej kwestii. Jest to mechanizm stosowania przepisów prawa per analogiam w celu „wypełnienia” tak zwanej „luki w prawie”⁶. Wprawdzie poglądy orzecznictwa i doktryny co do uzasadnienia obowiązywania zasad podstawowych prawa międzyczasowego prywatnego, w szczególności wywodzonych z ustawy z 23.4.1964 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny⁷, nie są jednolite, powołanie się na analogię wydaje się poglądem przeważającym⁸ i najbardziej przekonywującym.

Z powyższego wynika, że w zakresie, w jakim kwestie międzyczasowe wywołane wejściem w życie omawianych nowelizacji nie są rozstrzygane przez art. 3 KC, należy stosować w drodze analogii przepisy międzyczasowe KSH. Zawarte są one w art. 612–628 KSH¹⁰. W zakresie, w jakim i w tych przepisach nie znalazłoby się rozstrzygnięcie danej kwestii, konieczne jest sięgnięcie do zasad ogólnych prawa międzyczasowego prywatnego wynikających głównie z PWKC¹¹. Analizując ewentualne zastosowanie przepisu przejściowego KSH w drodze analogii, należy ocenić, czy może on być wyrazem szerszej myśli ustawodawcy (np. art. 612), czy też ze swej istoty może dotyczyć tylko konkretnego problemu (np. art. 624).

Z przepisów przejściowych KSH wynikają dwie najważniejsze zasady.

Po pierwsze, zgodnie z zasadą tempus regit actum wyrażoną w art. 620 § 1 KSH, skutki zdarzenia prawnego podlegają ustawie obowiązującej w chwili, gdy ono nastąpiło.

Po drugie, wedle zasady działania bezpośredniego ustawy nowej wynikającej z art. 612 KSH, kodeks ten stosuje się do stosunków prawnych w zakresie spółek handlowych, które istnieją w dniu jego wejścia w życie. Tę samą zasadę co do spółek kapitałowych w organizacji wyraża art. 620 § 2 pkt 1 KSH. Zatem z dniem wejścia w życie ustawy nowej treść istniejących stosunków prawych, których ona dotyczy, ulega zmianie stosownie do jej przepisów. Ponadto, następujące po chwili wejścia w życie ustawy nowej skutki zdarzenia prawnego, które nastąpiło przed tą chwilą, należy oceniać już wedle ustawy nowej. Nie uchybia to jednak skutkom takiego zdarzenia, które już nastąpiły pod rządami ustawy dawnej¹². Każda z omawianych nowelizacji KSH znajdzie więc zastosowanie, od dnia jej wejścia w życie, co do zasady wobec stosunków prawnych istniejących w tym dniu oraz stosunków prawnych powstałych od tego dnia.

Należy podkreślić, że zasada działania bezpośredniego ustawy nowej prowadzi do oceny skutków zdarzenia prawnego, które zaszło pod rządami ustawy dawnej, zgodnie z ustawą nową, o ile skutki te następują już po wejściu w życie ustawy nowej. Zasada ta jest więc wyjątkiem od zasady tempus regit actum wyrażonej w art. 620 § 1 KSH¹³.

Obok tych zasad istnieją też reguły szczegółowe.

Ilekroć niniejszy artykuł odnosi się do nieważności uchwały wspólników spółki z o.o. albo walnego zgromadzenia, należy przez to rozumieć szczególną postać takiej nieważności przewidzianą w art. 252 i 425 KSH.

Pierwsza nowelizacja

1. Badanie sprawozdania założycieli

Pierwsza nowelizacja zmienia wymogi co do treści opinii biegłego rewidenta badającego sprawozdanie założycieli spółki akcyjnej o wkładach niepieniężnych, uzupełniając je o obowiązek ustalenia wartości godziwej tych wkładów (art. 312 § 1 KSH). Pozwala ona ponadto, aby zarząd odstąpił od badania tych wkładów przez biegłego rewidenta (nowy art. 312¹ KSH). Podobne zasady dotyczą sprawozdań i opinii wymaganych w razie nabycia znacznego mienia przez spółkę, podwyższenia kapitału zakładowego i podziału spółki.

W doktrynie panuje zgoda co do tego, że [...]