Abstrakt

W dobie dynamicznego rozwoju społeczeństwa informacyjnego umowy zawierane na odległość stają się codziennością. Ich specyficzny charakter wymaga szczególnego zakresu regulacji także, a może przede wszystkim, w zakresie zapewnienia ochrony konsumentom. Artykuł przedstawia instrumenty ochrony konsumentów wykształcone na gruncie prawa wspólnotowego oraz stanowi próbę oceny ich efektywności zarówno pod kątem regulacji merytorycznych, jak i sposobu implementacji w Państwach Członkowskich.

Wprowadzenie

Jednym z rodzajów umów konsumenckich występującym w obrocie są umowy zawierane na odległość. Mają one charakter szczególny, gdyż dochodzą do skutku bez jednoczesnej obecności ich stron w tym samym miejscu i czasie, za pośrednictwem różnorodnych środków porozumiewania się na odległość. W takich warunkach konsument nie dysponuje dostateczną informacją i wiedzą o swym kontrahencie, nie jest także w stanie zapoznać się dokładnie z przedmiotem umowy. Działa więc w okolicznościach ograniczenia swobody kształtowania i wyrażania swej woli¹.

Zaopatrywanie się w towary i usługi za pośrednictwem środków porozumiewania się na odległość, ze względu na pogłębiający się stale postęp techniczny, jest dziś powszechnie wykorzystywane, na popularności zyskuje zaś zwłaszcza nabywanie dóbr konsumpcyjnych za pośrednictwem Internetu. Umowy zawierane na odległość stanowią jednak dla konsumenta istotne zagrożenie jego interesów, niosąc zwiększone w stosunku do umów zawieranych metodą tradycyjną ryzyko po jego stronie. W umowach takich bowiem zakres możności kontaktu kontrahentów na etapie przedkontraktowym, w fazie negocjacji co do treści zawieranej umowy, jak również już po jej zawarciu, jest ex definitione ograniczony. Konsument nie ma też pewności odnośnie do właściwości zamawianego dobra, a możliwość jego fizycznego zbadania nie jest zapewniona.

Z uwagi na wskazane okoliczności, należy doprowadzić do zrównoważenia sytuacji uczestników obrotu rynkowego w ten sposób, aby zapewnić słabszym z nich optymalne warunki działania w każdym stadium zawieranej transakcji. Wobec tego ochrona ekonomicznych interesów konsumenta w umowach zawieranych na odległość sprowadza się do zagwarantowania mu określonych uprawnień. Mają one na celu eliminację możliwych negatywnych skutków działania przez konsumenta w warunkach ograniczonej swobody co do nawiązania stosunku prawnego oraz deficytu informacji dotyczących kontrahenta i przedmiotu umowy. Przedmiotowe instrumenty ochronne zostały wprowadzone dyrektywą 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 20.5.1997 r. w sprawie ochrony konsumentów w przypadku umów zawieranych na odległość².

Dyrektywa obowiązuje już ponad 10 lat, należy więc rozważyć, czy wprowadzone za jej pośrednictwem instrumenty okazały się skuteczne dla ochrony ekonomicznych interesów konsumentów.

Rodzaje środków chroniących ekonomiczne interesy konsumentów w dyrektywie 97/7

Ochrona ekonomicznych interesów konsumentów została zapewniona na gruncie dyrektywy za pomocą dwóch podstawowych instrumentów. Pierwszym z nich jest nałożony na profesjonalistę obowiązek udzielenia konsumentowi odpowiednich, szeroko zakreślonych informacji. Drugim zaś rozwiązaniem jest przyznanie konsumentowi prawa odstąpienia od umowy, za sprawą którego w znacznym stopniu traci na znaczeniu klasyczna zasada prawa umów – pacta sunt servanda³.

Wzmocnieniu pozycji konsumenta zawierającego umowę na odległość służą ponadto szczegółowe uregulowania dyrektywy. Należy do nich problematyka przesyłania na rzecz konsumenta towarów przez niego niezamówionych, przepisy dotyczące umów związanych, czy też unormowanie zapłaty przez konsumenta należącą do niego kartą płatniczą.

1. Obowiązki informacyjne przedsiębiorcy

Prawo konsumenta do informacji jest uznawane za jedno z zasadniczych jego praw⁴. Przekazywanie konsumentowi informacji ma przede wszystkim zapewnić wysoki standard przejrzystości transakcji z jego udziałem⁵. Dzięki jej zagwarantowaniu konsument ma możliwość zdobycia wiedzy o przedmiocie i warunkach transakcji, w których uczestniczy. To z kolei prowadzi do uzyskania podstaw do oceny sytuacji rynkowej i swobody podejmowania decyzji rynkowych, a więc do dokonywania przez konsumenta świadomych, wolnych wyborów dotyczących dóbr i usług⁶. Zapewnienie odpowiednich informacji pozwala ponadto konsumentowi poznać jego obowiązki i uprawnienia, wraz z procedurami ich dochodzenia⁷.

Obowiązek informacyjny nałożony na przedsiębiorcę zawierającego z konsumentami umowy na odległość dotyczy zarówno okresu przed, jak i po zawarciu kontraktu.

Informacje, których obowiązek przekazania istnieje już w fazie przedkontraktowej mają na celu zapewnienie konsumentowi możliwości identyfikacji kontrahenta oraz przedmiotu umowy⁸. Zgodnie z dyrektywą 97/7, powinny one zostać przekazane w stosownym terminie poprzedzającym zawarcie umowy⁹, „stosunkowo jak najwcześniej”¹⁰, najpóźniej w momencie zaproszenia do złożenia zamówienia¹¹. Zauważa się przy tym, że przedsiębiorca powinien udzielić informacji z własnej inicjatywy, a nie tylko umożliwić konsumentowi zapoznanie się z nimi w przypadku wyrażenia przez niego takiej woli¹².

Przedmiot omawianego obowiązku został szeroko zakreślony. Zgodnie z [...]