Abstrakt

W opracowaniu przedstawiono najważniejsze kwestie cywilnoprawne dotyczące problematyki wykonywania prac projektowych na potrzeby budownictwa. W niezbędnym zakresie uwzględniono rozwiązania publicznoprawne dotyczące projektantów i wymogów odnośnie do wykonania dokumentacji projektowej i pełnienia nadzoru autorskiego, przewidzianych Prawem budowlanym. Wykorzystano stosowane w praktyce reprezentatywne umowy o prace projektowe, zawarto uwagi praktyczne, stanowisko judykatury oraz propozycje zmian legislacyjnych.

Prawa i obowiązki projektanta (architekta) w Prawie budowlanym

Na gruncie przepisów ustawy z 7.7.1994 r. – prawo budowlane¹ projektowanie, sprawdzanie projektów architektoniczno-budowlanych i sprawowanie nadzoru autorskiego uznane jest za samodzielną funkcję techniczną w budownictwie (art. 12 ust. 1 pkt 1 PrBud), a projektant jest uczestnikiem procesu budowlanego, bez względu na okoliczność, czy prace projektowe wykonywane są na podstawie umowy z jednym projektantem (biuro projektów, jednostka projektowania, projektant – architekt mający uprawnienia budowlane w rozumieniu przepisów art. 13 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 14 ust. 1 i 3 pkt 1 i 2 PrBud), czy sporządzane są w oparciu o umowy z generalnym projektantem (kierującą jednostką projektowania) zawierającym dalsze umowy z podwykonawcami prac projektowych. Projekt budowlany może sporządzać osoba legitymująca się odpowiednimi uprawnieniami zawodowymi w takiej specjalności, która odpowiada projektowanemu zamierzeniu inwestycyjnemu. W przypadku dużych i skomplikowanych obiektów budowlanych zachodzi konieczność połączenia różnych specjalności z wielu dziedzin. Specjalistyczne prace projektowe wykonują projektanci (specjaliści branżowi). Wyniki ich prac wchodzą w zakres projektu, będącego przedmiotem umowy o prace projektowe, zawieranej pomiędzy zamawiającym a generalnym projektantem, który koordynuje pracę projektantów o różnych specjalnościach w uprawnieniach budowlanych. Możliwość takiego opracowania projektu budowlanego przewiduje przepis art. 20 ust. 1 pkt 1 PrBud, zgodnie z którym do podstawowych obowiązków projektanta należy zapewnienie, w razie potrzeby, udziału w opracowaniu projektu osób posiadających uprawnienia budowlane do projektowania w odpowiedniej specjalności oraz wzajemne skoordynowanie techniczne wykonanych przez te osoby opracowań projektowych, zapewniające uwzględnienie zawartych w przepisach zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w procesie budowy, z uwzględnieniem specyfiki projektowanego obiektu budowlanego.

W rozpatrywanym przypadku, umowa o prace projektowe łączy zamawiającego i generalnego projektanta (architekta). Natomiast projektanci branżowi nie pozostają w żadnym stosunku umownym z zamawiającym. Mamy tutaj do czynienia z formą podwykonawstwa prac projektowych. Generalny projektant ponosi odpowiedzialność na podstawie przepisu art. 474 KC w stosunku do zamawiającego za działania i zaniechania projektantów (specjalistów branżowych), za pomocą których zobowiązanie wykonywa, jak za własne działania.

Prawa i obowiązki projektanta określone są w przepisach art. 4, art. 5 ust. 1, art. 18 ust. 1 i 3, art. 19 ust. 1, art. 20 i 21 PrBud i powinny być uwzględnione w umowach o prace projektowe.

Zgodnie ze znowelizowanym przepisem art. 20 ust. 1 PrBud, do podstawowych obowiązków projektanta należy:

1) opracowanie projektu budowlanego w sposób zgodny z ustaleniami określonymi w decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, wymaganiami ustawy, przepisami oraz zasadami wiedzy technicznej;

1a) zapewnienie, w razie potrzeby, udziału w opracowaniu projektu osób posiadających uprawnienia budowlane do projektowania w odpowiedniej specjalności oraz wzajemne skoordynowanie techniczne wykonanych przez te osoby opracowań projektowych, zapewniające uwzględnienie zawartych w przepisach zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w procesie budowy, z uwzględnieniem specyfiki projektowanego obiektu budowlanego;

1b) sporządzenie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia ze względu na specyfikę projektowanego obiektu budowlanego, uwzględnianej w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia;

2) uzyskanie wymaganych opinii, uzgodnień i sprawdzeń rozwiązań projektowych w zakresie wynikającym z przepisów;

3) wyjaśnianie wątpliwości dotyczących projektu i zawartych w nim rozwiązań;

3a) sporządzanie lub uzgadnianie indywidualnej dokumentacji technicznej;

4) sprawowanie nadzoru autorskiego na żądanie inwestora lub właściwego organu w zakresie:

a) stwierdzania w toku wykonywania robót budowlanych zgodności realizacji z projektem,

b) uzgadniania możliwości wprowadzenia rozwiązań zamiennych w stosunku do przewidzianych w projekcie, zgłoszonych przez kierownika budowy lub inspektora nadzoru inwestorskiego.

Projektant ma obowiązek zapewnić sprawdzenie projektu architektoniczno-budowlanego pod względem zgodności z przepisami, w tym techniczno-budowlanymi, przez osobę posiadającą uprawnienia budowlane do projektowania bez ograniczeń w odpowiedniej specjalności lub rzeczoznawcę budowlanego. Projektant do projektu budowlanego dołącza oświadczenie o sporządzeniu projektu budowlanego, zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz zasadami wiedzy technicznej.

W przepisie art. 20 ust. 1 pkt 1 PrBud mowa jest o obciążającym projektanta obowiązku uzyskania wymaganych opinii, uzgodnień i sprawdzeń rozwiązań projektowych, w zakresie wynikającym z przepisów. Chodzi tutaj o stanowiska różnych organów wymagane przepisami szczególnymi, jak np. ustawa z 18.7.2001 r. – Prawo wodne², ustawa z 3.10.2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko³, ustawa z 23.7.2003 r. o ochronie zabytków⁴, ustawa z 28.7.2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych⁵, ustawa z 14.3.1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej⁶, ustawa z 13.4.2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy⁷, ustawa z 24.8.1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej⁸ itp.

Trzeba zauważyć, że w art. 32 ust. 1 PrBud jest przewidziane, że pozwolenie na budowę może być wydane po uzyskaniu przez inwestora wymaganych przepisami szczególnymi uzgodnień, pozwoleń lub opinii innych organów. Należy przyjąć, że zarówno w stosunku do projektanta (art. 20 ust. 1 pkt 2 PrBud), jak i w stosunku do inwestora (art. 32 ust. 1 PrBud), PrBud kieruje żądanie dotyczące tych samych czynności; niejasności biorą się stąd, że w Prawie budowlanym zamieszczono zarówno wymagania mające stanowić treść umów miedzy uczestnikami procesu budowlanego (art. 20 ust. 1 pkt 2 PrBud), jak i wymagania związane z postępowaniem administracyjnym (art. 32 ust. 1 PrBud).

Wymóg projektowania obiektów budowlanych zgodnie z przepisami, w tym techniczno-budowlanymi, Polskimi Normami oraz zasadami wiedzy technicznej, jak również w sposób zapewniający formę architektoniczną dostosowaną do krajobrazu i otaczającej zabudowy wynika także z przepisów art. 4 i 5 PrBud. Przepisy powyższe nakładają szczególne obowiązki na projektanta; należy zauważyć, że zgodnie z przepisem art. 5 ust. 1 pkt 9 i ust. 2 PrBud, projektant zobowiązany jest projektować obiekt budowlany z uwzględnieniem uzasadnionych interesów osób trzecich, których ochrona przewiduje w szczególności dostęp do drogi publicznej. Szczegółowe wymagania stawiane projektowaniu, budowie i utrzymaniu obiektów budowlanych zostały zawarte w przepisach art. 5 ust. 1 pkt 1–10 PrBud. Przepis ten enumeratywnie określa zasady, jakimi należy się kierować przy projektowaniu, budowie i utrzymaniu obiektów budowlanych.

Zgodnie z [...]