Abstrakt

Ustawą z 6.11.2008 r. o zmianie ustawy – kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw¹ ustawodawca wprowadził wiele zmian do KRO. Uwaga kodyfikatorów skupiła się w głównej mierze na stosunkach między rodzicami a dziećmi. Stąd też wśród tych zmian na pierwszy plan wysuwają się kwestie dotyczące filiacji, czyli określenia pochodzenia dziecka. Zagadnienie to zostało uregulowane w sposób znacznie szerszy niż miało to miejsce w stanie prawnym obowiązującym przed tą zmianą, co zostało przedstawione w niniejszym artykule.

Wprowadzenie

Według uzasadnienia do ZmKROU, celem wprowadzonych zmian jest dostosowanie unormowań KRO dotyczących stosunków między rodzicami i dziećmi do zmienionego, zwłaszcza w ostatnim piętnastoleciu, społecznego i prawnego kontekstu stosowania przepisów dotyczących prawa rodzinnego i opiekuńczego². Wprowadzone zmiany modyfikują w znacznym stopniu przepisy określające stosunki ma płaszczyźnie rodzice – dzieci. Na ich wprowadzenie do KRO miał wpływ niewątpliwie częściowy brak regulacji w zakresie ustalenia pochodzenia dziecka, co niejednokrotnie SN podnosił w swoim orzecznictwie, wskazując przede wszystkim na nieunormowanie zagadnień dotyczących powództw o zaprzeczenie macierzyństwa³. W ZmKROU w sposób znacznie szerszy została uregulowana problematyka filiacji niż miało to miejsce w stanie prawnym obowiązującym przed tą zmianą.

Ustalenie i zaprzeczenie macierzyństwa

Istotnym novum w stosunku do regulacji obowiązującej w poprzednim kształcie KRO jest wprowadzenie do niego przepisów dotyczących dwóch rodzajów powództw mających na celu ustalenie pochodzenia dziecka od matki. W związku z tym, w KRO wprowadzono zmiany dotyczące nie tylko jego treści, ale również i budowy. Zatem w Tytule II dotychczasowa treść Działu I oznaczona została jako Dział Ia, a po wyrazach „Tytuł II. Pokrewieństwo i powinowactwo” dodano Dział I w brzmieniu: „Przepisy ogólne”. W Dziale Ia Tytułu II, Rozdział I otrzymał zaś brzmienie: „Pochodzenie dziecka. Oddział 1. Macierzyństwo”. Ustawodawca umieścił w nim przepisy dotyczące dwóch rodzajów powództw mających na celu ustalenie pochodzenie dziecka od matki. Powództwami tymi są:

1) powództwo o ustalenie macierzyństwa,

2) powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa.

Żądanie ustalenia macierzyństwa jest aktualne w dwóch przypadkach, a mianowicie w razie sporządzenia aktu urodzenia dziecka nieznanych rodziców albo zaprzeczenia macierzyństwu kobiety wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka (art. 61¹⁰ § 1 KRO). Legitymację procesową czynną do wytoczenia powództwa o ustalenie macierzyństwa posiada matka, dziecko oraz prokurator. Dziecko wytacza powództwo przeciwko matce, a jeżeli matka nie żyje – przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy (art. 61¹⁰ § 2 KRO). Matka natomiast wytacza powództwo o ustalenie macierzyństwa przeciwko dziecku (art. 61¹⁰ § 3 KRO). Prokurator wnosząc pozew o ustalenie macierzyństwa wskazuje w nim dziecko, na którego rzecz wytacza powództwo oraz pozywa matkę dziecka, a jeżeli ta nie żyje – kuratora ustanowionego na jej miejsce przez sąd orzekający (art. 454 § 1 KPC). W sprawach o ustalenie macierzyństwa przewodniczący zawiadamia o toczącym się procesie mężczyznę, którego dotyczy domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki, doręczając mu odpis pozwu (art. 456¹ § 1 KPC). Mężczyzna ten może w ciągu dwóch tygodni od doręczenia zawiadomienia wstąpić do sprawy w charakterze powoda (art. 196 § 1 KPC).

Drugim powództwem wprowadzonym ZmKROU jest powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa. Powództwo to jest dopuszczalne, jeżeli w akcie urodzenia dziecka wpisana została jako matka kobieta, która dziecka nie urodziła (art. 61¹²§ 1 KRO). Krąg podmiotów legitymowanych do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie macierzyństwa jest znacznie szerszy niż w przypadku powództwa o ustalenie macierzyństwa. Obok matki, dziecka i prokuratora uprawnionymi są kobieta wpisana w akcie urodzenia dziecka jako jego matka, mężczyzna, którego ojcostwo zostało ustalone z uwzględnieniem macierzyństwa kobiety wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka.

Matka wnosi pozew o zaprzeczenie macierzyństwa przeciwko kobiecie wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka i przeciwko dziecku, a jeżeli kobieta ta nie żyje – przeciwko dziecku (art. 61¹² § 3 KRO). Kobieta wpisana w akcie urodzenia dziecka jako jego matka, wytacza powództwo przeciwko dziecku (art. 61¹² § 4 KRO). Matka albo kobieta wpisana w akcie urodzenia dziecka jako jego matka mogą wytoczyć powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa w ciągu sześciu miesięcy od dnia sporządzenia aktu urodzenia dziecka (art. 61¹³ § 1 KRO).

Mężczyzna, którego ojcostwo zostało ustalone z uw­zględnieniem macierzyństwa kobiety wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka, wytacza powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa przeciwko dziecku i tej kobiecie, a jeżeli ona nie żyje – przeciwko dziecku (art. 61¹² § 5 KRO). Chodzi tu o wszystkie wypadki ustalenia ojcostwa przewidziane w ustawodawstwie polskim, a więc mężczyzny, do którego stosuje się domniemanie ojcostwa z art. 62 § 1 KRO, mężczyzny, który uznał ojcostwo zgodnie z art. 73 KRO, jak również mężczyzny, którego ojcostwo zostało ustalone sądownie na postawie art. 84 KRO. Termin do wytoczenia powództwa wynosi 6 miesięcy od dnia, w którym mężczyzna dowiedział się, że kobieta wpisana w akcie urodzenia dziecka nie jest matką dziecka, nie później jednak niż do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności (art. 61¹³ § 2 KRO).

Prokurator wnosi pozew przeciwko kobiecie wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako matka oraz przeciwko mężczyźnie, którego ojcostwo zostało ustalone z uwzględnieniem jej macierzyństwa, a jeżeli osoby te nie żyją – przeciwko kuratorowi ustanowionemu na ich miejsce oraz dziecku (art. 454 § 1 KPC).

W sprawach o zaprzeczenie macierzyństwa przewodniczący zawiadamia o toczącym się procesie mężczyznę, którego ojcostwa dotyczy wynik postępowania doręczając mu odpis pozwu (art. 456¹ § 2 KPC). Mężczyzna ten może w ciągu dwóch tygodni od doręczenia zawiadomienia wstąpić do sprawy w charakterze powoda (art. 196 § 1 KPC).

Uznanie i zaprzeczenie ojcostwa

ZmKROU oprócz wprowadzenia do KRO dwóch powództw dotyczących macierzyństwa, o których była wyżej mowa, wprowadza również [...]