Abstrakt

W skład dorobku prawa wspólnotowego przyjętego przez Polskę z momentem jej akcesji do Unii Europejskiej, czyli z dniem 1.5.2004 r., weszły również przepisy Rozporządzenia Rady (WE) Nr 1346/2000 z 29.5.2000 r. w sprawie postępowania upadłościowego¹. Regulacja ta dotyczy głównie kwestii jurysdykcyjnych, uznawania orzeczeń, relacji pomiędzy różnymi postępowaniami oraz zagadnień kolizyjno-prawnych. Analiza przepisów upadłościowych niektórych państw członkowskich prowadzi do wniosku, że podstawowym celem postępowania upadłościowego jest realizacja interesów wierzycieli. W artykule skupiono się na przedstawieniu funkcji ochronnej realizowanej przez rozporządzenie 1316/2000 oraz ukazaniu problematyki ochrony interesów miejscowych wierzycieli jako celu niezależnego ubocznego postępowania upadłościowego prowadzonego na podstawie rozporządzenia 1346/2000.

Wprowadzenie

Zarówno adresaci udzielonych uprawnień i kompetencji, jak również adresaci nałożonych przez rozporządzenie 1346/2000 obowiązków, powinni realizując jego normy², czynić to z uwzględnieniem podstawowych celów i zasad regulacji. Cele te, przy posłużeniu się treścią punktów 2, 3 i 8 Preambuły rozporządzenia określa Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, jako „zapewnienie skuteczności i właściwej koordynacji postępowań upadłościowych w granicach UE, a tym samym równy podział dostępnych aktywów przez wszystkich wierzycieli.”³. Rozporządzenie ma wprowadzić sprawny i efektywny system umożliwiający wzajemne uznawanie postępowań upadłościowych otwartych w różnych państwach członkowskich⁴. Dodatkowo pkt 4 Preambuły wyraźnie podkreśla, że celem rozporządzenia 1346/2000, a szczególnie prowadzonego zgodnie z jego przepisami głównego postępowania upadłościowego, jest uniknięcie zjawiska forum shopping, czyli działań dłużnika w celu prowadzenia postępowania w państwie wybranym przez niego, nie zawsze z uwzględnieniem interesów wszystkich wierzycieli.

Przepisy rozporządzenia 1346/2000, co potwierdzono wyraźnie w pkt 6 Preambuły, co do zasady, dotyczą kwestii jurysdykcyjnych, uznawania orzeczeń, relacji pomiędzy różnymi postępowaniami oraz zagadnień kolizyjno-prawnych. W zakresie samego przebiegu postępowania, z licznymi wyjątkami, odsyłają do regulacji krajowych poszczególnych państw członkowskich. Aby określić więc, jaka jest funkcja samego transgranicznego postępowania upadłościowego, należy odnieść się przede wszystkim do ustaw krajowych.

Analizując przepisy upadłościowe niektórych państw członkowskich, dojść możemy do wniosku, że podstawowym celem postępowania upadłościowego, zarówno o charakterze likwidacyjnym, jak i restrukturyzacyjnym, jest realizacja interesów wierzycieli, co wyraża się w zapewnieniu możliwie najpełniejszego zaspokojenia ich roszczeń⁵. W polskim systemie prawnym, zgodnie z art. 2 ustawy z 28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze⁶, celem postępowania upadłościowego jest zaspokojenie roszczeń wierzycieli w jak najwyższym stopniu⁷. Tylko w sytuacji, gdy realizacja tego celu będzie niezagrożona, ustawodawca nakazuje prowadzić postępowanie w sposób pozwalający na zachowanie dotychczasowego przedsiębiorstwa dłużnika⁸.

Mając na uwadze powyższe, uznać trzeba, że stosowanie przepisów rozporządzenia 1346/2000 bezpośrednio służyć ma zapewnieniu koordynacji i efektywności upadłościowego postępowania transgranicznego prowadzonego na podstawie przepisów regulacji krajowych (z wyjątkami wskazanymi wyraźnie w rozporządzeniu 1346/2000) i z zachowaniem celów w tych regulacjach wyrażonych. Pośrednio jednak, jak to trafnie ujmuje Trybunał w cytowanym wcześniej wyroku, rozporządzenie ma zapewnić równy podział środków pomiędzy wierzycieli. Stosowanie postanowień regulacji służyć ma więc tym samym ochronie interesów wierzycieli. Realizacja tej funkcji gwarantowana jest we wszystkich rodzajach postępowania upadłościowego przewidzianych w prawie wspólnotowym. Niniejszy artykuł służyć ma ukazaniu problematyki ochrony interesów miejscowych wierzycieli jako celu niezależnego ubocznego postępowania upadłościowego prowadzonego na podstawie rozporządzenia 1346/2000.

Wyjaśnienie podstawowych pojęć

1. Rodzaje postępowań upadłościowych według rozporządzenia 1346/2000

Postępowanie upadłościowe według rozporządzenia 1346/2000 ma charakter transgraniczny, bowiem dotyczy dłużnika, którego działalność wykracza poza terytorium jednego państwa członkowskiego. W szczególności dłużnik może posiadać majątek położony na obszarze co najmniej dwóch państw członkowskich lub też dłużnik może być stroną umowy lub innego stosunku zobowiązaniowego wykraczającego poza granice jednego państwa¹⁰. Warunkiem zastosowania przepisów rozporządzenia jest zlokalizowanie tzw. głównego ośrodka podstawowej działalności dłużnika (ang. centre of main interests, w skrócie COMI¹¹) na terenie Unii Europejskiej, z wyjątkiem Królestwa Danii¹² oraz prowadzenie postępowania w jednej z form określonych w Załączniku A do Rozporządzenia. Przez COMI rozumie się miejsce, w którym dłużnik zazwyczaj zarządza swoją działalnością i jako takie jest rozpoznawalne przez osoby trzecie¹³.

Jeśli o ogłoszeniu upadłości orzeka sąd państwa, w którym znajduje się COMI, to postępowanie takie jest głównym postępowaniem upadłościowym. Podlega ono automatycznemu uznaniu w pozostałych państwach członkowskich i jest w nich skuteczne. Jeśli natomiast na terenie państwa zgłoszenia wniosku znajduje się oddział dłużnika, czyli zgodnie z art. 2 pkt h) rozporządzenia 1346/2000 każde miejsce wykonywania działalności, w którym dłużnik wykonuje działalność gospodarczą niemającą charakteru tymczasowego, przy wykorzystaniu zasobów ludzkich i majątkowych, sąd ogłosi jedno z ubocznych postępowań upadłościowych. W przypadku ogłoszenia go przed otwarciem postępowania głównego, będzie ono nosiło miano niezależnego ubocznego postępowania upadłościowego¹⁴, zaś gdy ogłoszenie nastąpi po otwarciu postępowania głównego, miano wtórnego postępowania upadłościowego. Skutki postępowanie ubocznego ograniczone są do majątku dłużnika położonego na terytorium państwa oddziału, a warunkiem ich wystąpienia jest, podobnie jak w przypadku postępowania głównego, automatyczne uznanie orzeczenia o otwarciu postępowania ubocznego, ograniczone jedynie możliwością zastosowania klauzuli porządku publicznego¹⁵.

2. Niezależne uboczne postępowanie upadłościowe

Prawodawca wspólnotowy wyraził w motywie 19 rozporządzenia 1346/2000, że wtórne postępowanie upadłościowe może być wszczęte m.in. w celu ochrony miejscowych interesów¹⁶. W motywie 17 określona została relacja pomiędzy postępowaniem wtórnym a niezależnym ubocznym, zgodnie z którą to drugie przekształca się w pierwsze w chwili wszczęcia przez sąd państwa członkowskiego postępowania głównego. Dzieje się tak pod dodatkowym warunkiem uznania postępowania głównego przez sąd państwa wszczęcia niezależnego postępowania ubocznego, a raczej w praktyce pod warunkiem braku stwierdzenia przez sąd tego państwa, że w związku z zastosowaniem klauzuli porządku publicznego główne postępowanie uboczne nie może być uznane. Niezależnemu postępowaniu przyznano charakter wyjątkowy. W punkcie 17 Preambuły podkreśla się, że przypadki jego wszczęcia powinny być nieliczne i ograniczone do postępowań wszczętych przez miejscowych wierzycieli oraz wierzycieli miejscowego oddziału, względnie do przypadków, w których prawo państwa członkowskiego, w którym dłużnik posiada główny ośrodek swojej podstawowej działalności, nie dopuszcza wszczęcia głównego postępowania upadłościowego¹⁷. Zasada ta znalazła wyraz w art. 3 ust. 4 rozporządzenia 1346/2000, który wymienia przesłanki wszczęcia występujące wyłącznie w przypadku postępowania niezależnego. Poza tymi przesłankami sąd¹⁸ bada ponadto, w odróżnieniu od wtórnego postępowania upadłościowego, istnienie stanu niewypłacalności dłużnika¹⁹. Naturalnie sąd otwierający dane postępowanie niezależne musi posiadać jurysdykcję, co zgodnie z art. 3 ust. 2 rozporządzenia uwarunkowane jest istnieniem oddziału na terenie państwa sądu orzekającego. Sąd nie będzie miał więc jurysdykcji do wszczęcia danego postępowania niezależnego, jeśli na terenie państwa, w którym orzeka, znajduje się COMI dłużnika.

W odróżnieniu od wtórnego postępowania upadłościowego [...]