Abstrakt

Ustawą z 25.7.2006 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych¹, która weszła w życie z dniem 2.3.2006 r. wprowadzono zmiany do KPC w zakresie rozliczania kosztów postępowania. Wskazaną ustawą zmieniono m.in. art. 108 § 1 KPC i dopuszczono zawarcie przez sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie, w miejsce rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, zasady obciążenia wskazanymi kosztami oznaczonej strony – pozostawiając szczegółowe ich rozliczenie referendarzowi sądowemu. Praktyka stosowania przepisu rodzi wątpliwości, które prezentowane są w niniejszym artykule. Autorzy wskazują, że tylko precyzyjne określenie przez sąd zasady ponoszenia przez stronę kosztów sądowych spowoduje możliwość dokładnego wyliczenia ich przez referendarza sądowego w wysokości należnej stronie, z jednoczesnym poszanowaniem zasady kosztów niezbędnych i celowych.

Wprowadzenie

Obecnie przepis art. 108 § 1 KPC ma następujące brzmienie: „Sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji. Sąd może jednak rozstrzygnąć jedynie o zasadach poniesienia przez strony kosztów procesu, pozostawiając szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu; w tej sytuacji, po uprawomocnieniu się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, referendarz sądowy w sądzie I instancji wydaje postanowienie, w którym dokonuje szczegółowego wyliczenia kosztów obciążających strony”.

Regulacja zawarta w art. 108 § 1 KPC ma charakter szczególny, gdyż orzeczenie o kosztach postępowania, a ściślej rzecz ujmując decyzja procesowa o obciążeniu nimi określonej strony, stosownie do wyniku procesu, nadal pozostaje w zakresie władzy sędziowskiej. Przyjęcie innego rozwiązania prowadziłoby bowiem do przekazania referendarzowi sądowemu władzy jurysdykcyjnej, do czego, jak słusznie zauważa J. Gudowski, de lege lata nie ma żadnych podstaw². Po wprowadzeniu do wskazanego przepisu zmian, jak słusznie wskazuje J. Gudowski, rozstrzygnięcie o kosztach postępowania przez sąd może mieć dwojaki charakter³. Po pierwsze, może to być rozstrzygnięcie ostateczne, a więc zawierające rozstrzygnięcie, kto i w jakiej wysokości poniesie koszty postępowania, co musi być wyrażone ściśle określoną kwotą. Po drugie, może to być rozstrzygnięcie przesądzające jedynie o zasadzie poniesienia kosztów postępowania przez strony. W tej drugiej sytuacji sąd przesądzając zasadę pozostawia szczegółowe wyliczenie kosztów postępowania referendarzowi sądowemu.

Zakres kompetencji referendarza sądowego w przedmiocie decydowania o wysokości przyznawanych stronie kosztów postępowania

Zastosowanie tej instytucji przez sąd zależy wyłącznie od jego oceny, jednak w doktrynie oraz judykaturze powszechnie przyjęto dopuszczalność jej zastosowania w sytuacji, w której obliczenie kosztów postępowania jest szczególnie skomplikowane bądź czasochłonne⁴. Z takim rozwiązaniem należy się zgodzić, brak jest bowiem podstaw do stwierdzenia, że celem powołanego przepisu jest przerzucenie obowiązku obliczania kosztów postępowania z sądu na referendarza. Jest to instytucja szczególna, stanowiąca wyjątek od zasady ostatecznego rozstrzygania o kosztach postępowania w orzeczeniu to postępowanie kończącym⁵. Zastosowanie zatem omawianej instytucji powinno mieć miejsce wówczas, gdy obliczenie kosztów postępowania w określonej sprawie wymaga przeprowadzenia przez sąd wielu szczegółowych działań arytmetycznych. Ponadto, powinno się ją stosować także wtedy, gdy na moment orzekania sąd nie jest w stanie określić wysokości żądanych kosztów postępowania. Dzieje się tak wówczas, gdy strona działająca bez profesjonalnego pełnomocnika, w terminie wynikającym z art. 109 KPC, składa wniosek o przyznanie jej kosztów przejazdu, w tym kosztów podróży powrotnej (tj. z sądu do miejsca zamieszkania)⁶. W pozostałych przypadkach sąd o kosztach postępowania powinien [...]