Abstrakt
Postępowania nakazowe, upominawcze i uproszczone służą sądowemu dochodzeniu roszczeń prostych i drobnych1. Znajduje w nich zastosowanie szczególny mechanizm procesowy, przyczyniający się w efekcie do szybszego rozpoznania sprawy. Postępowania te, aby spełniały swoją funkcję, powinny być „tanie” – opłaty sądowe ciążące na wszczynającym postępowanie cechować powinny się preferencyjnym charakterem w stosunku do opłat w postępowaniu zwykłym i innych postępowaniach odrębnych. Specjalne opłaty implikują z kolei problemy w sytuacji „nakładania się”2 postępowań odrębnych, kiedy nie jest oczywiste, w jakiej wysokości należy uiścić opłatę. Artykuł przedstawia kwestie budzące wątpliwości interpretacyjne oraz przyjęte w orzecznictwie SN zasady wykładni.
Postępowanie nakazowe, upominawcze i uproszczone
Statuowanie w systemie prawa procesowego postępowania nakazowego, upominawczego i uproszczonego (z czego dwa pierwsze na gruncie Kodeksu postępowania cywilnego z 1932 r. były jedynymi postępowaniami odrębnymi) w zamyśle miało przyczynić się do efektywnego i szybkiego procedowania3. Zakres przedmiotowy tych postępowań wyznaczają kolejno art. 485, art. 498 § 1 i art. 5051 KPC. Ogólnie można stwierdzić (mając na uwadze nieostrość pojęć roszczeń prostych i drobnych), że do rozpoznania spraw o roszczenia proste służy postępowanie nakazowe i upominawcze, natomiast o roszczenia drobne w zasadzie postępowanie uproszczone4.
Istotą mechanizmu procesowego w postępowaniu nakazowym i upominawczym5 jest wydanie nakazu zapłaty na podstawie twierdzeń powoda zawartych w pozwie (uzasadnionych załączonymi do niego dowodami) oraz doręczenie tych pism pozwanemu, który może nakaz zapłaty zakwestionować, wnosząc zarzuty lub sprzeciw6. Zasadnicze różnice pomiędzy powyższymi postępowaniami są trzy. Po pierwsze, postępowanie nakazowe jest wszczynane tylko na wniosek, odmiennie niż postępowanie upominawcze, które ma charakter obligatoryjnego wstępnego rozważenia w sprawie o roszczenie pieniężne, czy jest zasadnym wydanie nakazu zapłaty7. Po drugie, odmienne są przesłanki uzasadniające wydanie nakazu zapłaty – w postępowaniu nakazowym koniecznym jest udowodnienie roszczenia poprzez przedstawienie określonych dokumentów, natomiast w postępowaniu upominawczym wymogów takich nie ma. Po trzecie, inne są skutki procesowe wniesienia przez pozwanego sprzeciwu w postępowaniu upominawczym i zarzutów w postępowaniu nakazowym. Postępowanie uproszczone, w którym sąd rozpoznaje sprawy gdy zaistnieją stosowne przesłanki, cechuje z kolei szereg ograniczeń i zakazów procesowych nałożonych na strony.
Dla urzeczywistnienia ułatwienia dochodzenia roszczeń prostych i drobnych niezbędna wydaje się szczególna regulacja w zakresie opłat od pozwu, sprowadzająca się do obniżenia ich wysokości w postępowaniu nakazowym i uproszczonym8. Aktualnie na etapie wnoszenia pozwu nie ma natomiast szczególnej regulacji dotyczącej opłaty od pozwu w postępowaniu upominawczym9, przy czym trzy czwarte tej opłaty zwraca się powodowi w przypadku uprawomocnienia się nakazu zapłaty.
Opłaty
Wnosząc pozew do sądu należy uiścić opłatę (art. 2 ust. 2 i art. 3 ust. 2 ustawy z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych10), a nieuczynienie tego wiąże się z doniosłymi konsekwencjami procesowymi11. Zgodnie z art. 11 KSCU, opłata należna może być stała, stosunkowa albo podstawowa. Opłatę stałą pobiera się w sprawach o prawa niemajątkowe oraz we wskazanych w ustawie niektórych sprawach o prawa majątkowe, w wysokości jednakowej, niezależnie od wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia (art. 12 zd. 1 KSCU).
| Opłacie stałej w doktrynie i orzecznictwie przydaje się przymiot zasadniczej12, co należy, jak się wydaje, rozumieć tak, że wyznaczenie przez przepis opłaty stałej wyłącza opłatę stosunkową. |
W sprawie podlegającej rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym pobiera się od pozwu opłatę stałą według „tabelki”, gdzie następuje zróżnicowanie opłaty w zależności od wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu umowy, stąd do 2000 zł opłata stała wynosi 30 zł; ponad 2000 zł do 5000 zł – 100 zł; ponad 5000 zł do 7500 zł – 250 zł; a ponad 7500 zł – 300 zł (art. 28 KSCU).
Opłatę stosunkową pobiera się w sprawach o prawa majątkowe – wynosi 5% wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia, jednak nie mniej niż 30 zł i nie więcej niż 100 000 zł (art. 13). Opłata stosunkowa pobierana jest przykładowo w postępowaniu w sprawach gospodarczych. Opłatę podstawową pobiera się zaś w sprawach, w których przepisy nie przewidują opłaty stałej, stosunkowej lub tymczasowej. Opłata podstawowa wynosi 30 zł i stanowi minimalną opłatę, którą strona jest obowiązana uiścić od pisma podlegającego opłacie, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 14 ust. 1 i 3).
Specjalne zasady dotyczące opłat przewiduje się dla postępowania nakazowego i upominawczego. W postępowaniu nakazowym od pozwu pobiera się czwartą część opłaty, natomiast trzy czwarte części opłaty pobiera się od pozwanego w razie wniesienia zarzutów od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym (art. 19 ust. 2 i 4), przy czym opłata nie może wynosić mniej niż 30 zł (art. 20 ust. 1). Odmienny mechanizm procesowy odnośnie do opłaty stosowany jest w postępowaniu upominawczym. Pozew musi być opłacony w pełnej wysokości, z tym że sąd z urzędu zwraca stronie trzy czwarte uiszczonej opłaty od pozwu w postępowaniu upominawczym, jeżeli uprawomocnił się nakaz zapłaty (art. 79 ust. 2 pkt 2 lit. c)13. Przewidziana w powyższym przepisie ułamkowa opłata odnoszona jest do wysokości całej opłaty, przy czym może to być opłata stała, jako pochodna całej opłaty stałej, lub stosunkowa, jako pochodna całej opłaty stosunkowej14.
Zasady te wydawać mogą się klarowne i jednoznaczne. Jednak zwrócić należy uwagę, że [...]