Abstrakt
Przedmiotem niniejszego opracowania jest rozważenie i wskazanie, jakie podmioty mogą zająć pozycję wnioskodawcy w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami (art. 566–567 KPC). Z dość lakonicznej regulacji, ujętej zaledwie w dwóch przytoczonych artykułach, nie można jeszcze określić potencjalnego kręgu osób, którym będzie przysługiwać uprawnienie do zgłoszenia wniosku o podział majątku wspólnego1. Z przepisów tych można co najwyżej wnosić, że właściwymi podmiotami mogącymi stać się wnioskodawcami są małżonkowie. Niewątpliwie małżonkowie są najczęściej tymi osobami, które występują do sądu o przeprowadzenie podziału majątku wspólnego. Ograniczanie jednak potencjalnego kręgu wnioskodawców do tych tylko podmiotów nie jest właściwe, gdyż uprawnienie do wszczęcia postępowania działowego może przysługiwać także innym osobom (por. np. art. 566 in fine KPC).
Wprowadzenie
Uczestników postępowania nieprocesowego można klasyfikować w różny sposób. Można ich podzielić – ze względu na podstawę uczestnictwa w sprawie – na tych, którzy posiadają interes prawny bezpośredni i na tych, którzy mają interes prawny pośredni. Podstawą klasyfikacji może być także ochrona sfery prawnej realizowanej w toczącym się postępowaniu. Uczestnicy materialni będą chronić własną sferę prawną, a uczestnicy formalni cudzą sferę prawną. Uczestników można podzielić także na tych, którym będzie przysługiwać uprawnienie do zgłoszenia wniosku i na tych, którym to uprawnienie nie przysługuje2.
Rodzaje poszczególnych spraw rozpoznawanych w postępowaniu nieprocesowym determinują zawsze określony krąg uczestników tych postępowań. Ustalenie prawidłowego kręgu uczestników postępowania o podział majątku wspólnego związane będzie z poszukiwaniem właściwych osób zarówno z obszaru prawa materialnego, jak i procesowego. Bliższa analiza treści przepisów z obu tych sfer prawa wskazuje na istnienie dwóch grup uczestników tego postępowania. Do pierwszej grupy zaliczyć należy tych uczestników, bez udziału których nie mogłoby dojść do podziału majątku wspólnego. Są to, sui generis, uczestnicy konieczni tego postępowania. Będą nimi małżonkowie, byli małżonkowie i ich spadkobiercy, nabywcy udziału lub części udziału w majątku wspólnym i ich spadkobiercy, nabywcy spadku lub udziału w spadku, w skład którego wchodzi udział małżonka w majątku wspólnym i ich spadkobiercy. Uczestników tych wiąże posiadanie udziałów w majątku wspólnym. Podmioty te tworzą zawsze podstawowy krąg uczestników postępowania o podział majątku wspólnego. Do drugiej grupy należeć będą osoby, które mogą stać się uczestnikami postępowania. W tej kategorii będą mieścić się podmioty wyraźnie wskazane w ustawie, którym przepisy będą zezwalać na branie udziału w podziale majątku wspólnego (np. prokurator, wierzyciel małżonka), jak i podmioty wskazane w sposób ogólny (art. 510 § 1 KPC), które będą musiały wykazać, że wynik postępowania podziałowego, będzie wywierał wpływ na ich prawa. Formuła przepisu art. 510 § 1 KPC powoduje, że konstruowanie zamkniętego katalogu uczestników postępowania podziałowego nie może zakończyć się powodzeniem. Praktyka wskazuje, że małżonkowie (byli małżonkowie) pozostają (pozostawali) w sytuacji współuprawnionych z innymi podmiotami w zakresie praw majątkowych i rozmaitych sytuacji prawnych. Wynik postępowania podziałowego może wywierać wpływ na sferę prawną tych podmiotów. Ważną rolę w kształtowaniu kręgu uczestników odgrywa sąd, który powinien czuwać nad tym, aby wszyscy „rzeczywiście” zainteresowani w danej sprawie stali się uczestnikami postępowania (art. 510 § 2 KPC).
Stosownie do art. 510 § 1 KPC uczestnikiem postępowania nieprocesowego może być każdy, czyich praw dotyczy wynik postępowania. Może on wziąć udział w każdym stanie sprawy, aż do zakończenia postępowania w II instancji. O uprawnieniu do wzięcia udziału w postępowaniu decyduje w każdym wypadku interes prawny. Pod pojęciem interesu prawnego należy rozumieć obiektywną, czyli rzeczywiście istniejącą, a nie tylko hipotetyczną i subiektywną potrzebę ochrony prawnej3.
Wnioskodawca
Zgodnie z zasadą przyjętą w art. 506 KPC, postępowanie nieprocesowe sąd wszczyna na wniosek. Zasada ta ma zastosowanie również do spraw o podział majątku wspólnego.
| Należy zaznaczyć, że wiele przepisów KPC odnoszących się do wszczęcia postępowania nieprocesowego posługuje się niewłaściwymi sformułowaniami typu „wniosek o wszczęcie postępowania” czy „sąd wszczyna postępowanie na wniosek” (por. np. art. 506, 511, art. 512 § 2, art. 545 § 1, art. 585 § 1 KPC). Jak słusznie podkreślił W. Broniewicz, sformułowania te nie są prawidłowe, gdyż „wnioskodawca zgłasza wniosek nie o wszczęcie postępowania, ale o wydanie przez sąd określonej treści postanowienia i przez zgłoszenie takiego wniosku sam wszczyna postępowanie”4. Przykładem właściwej redakcji jest m.in. określenie zawarte w art. 680 w zw. z art. 567 § 3 KPC, gdzie jest mowa o „wniosku o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami”, a nie o „wniosku o wszczęcie postępowania o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami”. |
Chwilą wszczęcia postępowania będzie chwila wniesienia wniosku o podział majątku wspólnego do sądu (por. także art. 165 § 2 i 3 w zw. z art. 13 § 2 KPC).
Sądowy podział majątku wspólnego jest przykładem sprawy, w której [...]