Abstrakt

Niniejszy artykuł, podzielony na dwie części, szczegółowo prezentuje obowiązujące od 11.1.2009 r. znowe­lizowane przepisy ustawy z 6.12.1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów¹, zmienionej ustawą z 5.9.2008 r. o zmianie ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów oraz o zmianie innych ustaw². Autorzy przedstawili nowe regulacje odnosząc się do poprzedniego stanu prawnego z uwzględnieniem przesłanek je uzasadniających, a także dokonując oceny wprowadzonych rozwiązań.

Wprowadzenie

Jak wskazano w uzasadnieniu projektu ZmZastRejU, zmiany są m.in. wynikiem oceny rezultatów ponad ośmioletniego funkcjonowania ZastRejU. W ocenie twórców projektu „uchwalone w 1996 r. i wprowadzone w 1998 r. nowe instytucje prawne: zastaw rejestrowy […] oraz sądowy rejestr zastawów znakomicie przyjęły się w polskim systemie prawa i potwierdziły swoją ogromną przydatność dla wspierania i ochrony umownych stosunków majątkowych. Niektóre szczegółowe rozwiązania były jednak krytykowane ze względu na niedostosowanie do zasad prawa europejskiego oraz nieskuteczne, długotrwałe lub zbyt kosztowne działanie. Dlatego zmiany przepisów zawarte w projekcie mają na celu usunięcie barier do pełnego wykorzystania zastawu rejestrowego w praktyce”³. Propozycja zmian dotyczyła zniesienia ograniczeń podmiotowych po stronie wierzycieli zabezpieczonych, uproszczenia zasad określenia wierzytelności zabezpieczonej, przedmiotu zastawu i doprecyzowania niektórych reguł zaspokojenia zastawnika. Jak wynika z uzasadnienia projekt przede wszystkim miał na celu uproszczenie postępowania rejestrowego przez ograniczenie sądowego badania wniosków o wpis⁴. Jednocześnie projekt uwzględnia treść art. 58 ustawy z 18.9.2001 r. o podpisie elektronicznym⁵, który wymaga, aby w określonym terminie organy władzy publicznej umożliwiły odbiorcom usług certyfikacyjnych wnoszenie podań i wniosków oraz innych czynności w postaci elektronicznej, w przypadkach gdy przepisy prawa wymagają składania ich w określonej formie lub według określonego wzoru⁶.

Zmiany w Rozdziale 1 – „Ustanowienie zastawu rejestrowego”

Obecnie obowiązujący art. 1 ZastRejU reguluje zakres przedmiotowy ustawy. Zakres ten obejmuje grupy przepisów dotyczące: ustanowienia zastawu rejestrowego (Rozdział 1a), przeniesienia i wygaśnięcia zastawu rejestrowego (Rozdział 5), przedmiotu zastawu rejestrowego (Rozdział 2), praw i obowiązków zastawcy i zastawnika (Rozdział 3), zbiegu zastawu z innymi ograniczonymi prawami rzeczowymi (Rozdział 4), zaspokojenia zastawnika (Rozdział 6), prowadzenia rejestru zastawów (Rozdział 8). Jednocześnie ZmZastRejU uchyliła przepisy Rozdziału 7 „Postępowanie zabezpieczające”.

Zastaw rejestrowy powstaje w wyniku zawarcia umowy o ustanowienie tego zastawu zwanej w przepisach ZastRejU umową zastawniczą oraz dokonania wpisu do rejestru zastawów. Po nowelizacji art. 2 ust. 1 ZastRejU definiuje, że umową zastawniczą jest umowa o ustanowienie „tego” zastawu, tzn. zastawu rejestrowego, a nie innego typu zastawu, np. zastawu zwykłego. W poprzednim stanie prawnym pojęcie „umowa zastawnicza” pojawiało się dopiero w art. 3 ust. 1 ZastRejU, zaś w art. 2 ZastRejU występowało jedynie pojęcie „umowa”. Umowa zastawnicza powinna być zawarta pomiędzy zastawcą, będącym osobą uprawnioną do rozporządzania przedmiotem zastawu a zastawnikiem będącym wierzycielem w stosunku prawnym, z którego wynika zabezpieczona wierzytelność. W przypadku, kiedy zastaw rejestrowy zabezpiecza wierzytelności z tytułu dłużnych papierów wartościowych emitowanych w serii, umowa zastawnicza powinna być zawarta pomiędzy zastawcą a administratorem zastawu ustanowionym zgodnie z art. 4 ust. 4 ZastRejU. ZmZastRejU wyłączyła możliwość powstania zastawu rejestrowego w sposób pozaumowny. Zastaw rejestrowy powstaje bez konieczności przeniesienia posiadania rzeczy obciążonej na zastawnika (co oczywiście nie wyklucza możliwości dokonania takiego przeniesienia). W sytuacji, kiedy strony umowy zastawniczej postanowią, że przedmiot zastawu rejestrowego pozostanie w posiadaniu osoby trzeciej, która wyraziła na to zgodę, okoliczność ta powinna być wskazana w umowie zastawniczej. Osoba trzecia musi wyrazić zgodę na objęcie w posiadanie rzeczy obciążonej, zgoda osoby trzeciej może być wyrażona wprost lub w sposób dorozumiany. Nowelizacja dokonała zmian art. 2 ust. 4 ZastRejU w taki sposób, że również w przypadku, kiedy zastaw rejestrowy zabezpiecza wierzytelności z tytułu dłużnych papierów wartościowych emitowanych w serii, do jego ustanowienia wymagane jest zawarcie umowy zastawniczej. Umowa taka powinna zostać zawarta pomiędzy zastawcą a administratorem zastawu. Zmiana sposobu ustanowienia zastawu w przypadku ustanowienia zastawu rejestrowego zabezpieczającego wierzytelności z tytułu dłużnych papierów wartościowych emitowanych w serii pozwoli na ustanowienie zastawu rejestrowego w sytuacji, kiedy nie jest imiennie znany każdy z posiadaczy papierów wartościowych emitowanych w serii, a także wówczas, kiedy zastawcą będzie osoba inna niż emitent papieru wartościowego. Jednocześnie należy zauważyć, że poprzednia regulacja zawarta w tym przepisie dotyczyła jedynie zabezpieczenia wierzytelności z tytułu posiadania obligacji, natomiast obecnie – wobec zmiany jego treści – nie może być wątpliwości, że zastaw rejestrowy może być ustanowiony w celu zabezpieczenia wierzytelności przysługującej z tytułu posiadania jakiegokolwiek typu tzw. dłużnych papierów wartościowych emitowanych w serii. Pojęcie „dłużnych papierów wartościowych” nie jest pojęciem normatywnym. Jak się wydaje [...]