Abstrakt
Artykuł przedstawia zagadnienie skuteczności działań w zakresie ogłoszenia upadłości podejmowanych w jednym z państw członkowskich Unii Europejskiej na terytorium innego państwa oraz możliwości przeprowadzenia europejskiego postępowania upadłościowego. Zagadnienia te zostały omówione w kontekście konkretnego stanu faktycznego.
Uwagi ogólne
prawo unii europejskiej ma złożoną strukturę normatywną, która – według przyjmowanej w prawoznawstwie klasyfikacji – obejmuje następujące elementy:
a) prawo wspólnotowe, stanowiące system prawny, który rozwinął się w związku z powstaniem i funkcjonowaniem Wspólnot (tzw. I filar UE),
b) prawo przyjmowane przez państwa członkowskie na zasadach współpracy międzyrządowej w dziedzinach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (tzw. II filar UE – art. 11 i n. Traktatu o Unii Europejskiej z 7.2.1992 r.1),
c) prawo regulujące „wspólne działanie państw członkowskich w dziedzinie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych oraz poprzez zapobieganie i zwalczanie rasizmu i ksenofobii” (tzw. III filar UE – art. 29 i n. TUE).
Samo prawo wspólnotowe, często nazywane prawem unijnym lub prawem Unii Europejskiej (nazwa ta jest nieadekwatna z punktu widzenia dokonanego wyżej rozróżnienia), jest także systemem wieloelementowym. W jego skład wchodzi przede wszystkim prawo pierwotne, zwane też prawem statutowym lub konstytucyjnym, wyrażone w traktatach założycielskich (wraz z ich późniejszymi uzupełnieniami w formie aneksów i protokołów), a ponadto:
a) prawo pochodne (wtórne lub instytucjonalne), zawarte w wydawanych przez instytucje wspólnotowe rozporządzeniach, dyrektywach i decyzjach,
b) prawo, którego źródłem są postanowienia umów międzynarodowych zawartych przez Wspólnotę z państwami trzecimi (umowy te, zgodnie z treścią art. 300 ust. 7 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską z 25.3.1957 r.2 „wiążą instytucje Wspólnoty oraz Państwa Członkowskie”),
c) tzw. prawo uzupełniające, które obejmuje postanowienia umów zawieranych przez państwa członkowskie Wspólnoty między sobą (należą tu np. postanowienia Konwencji rzymskiej z 19.6.1980 r. o prawie właściwym dla zobowiązań umownych3)4.
Fundamentalne znaczenie mają tu traktaty założycielskie, które obejmują:
1) Traktat z 25.3.1957 r. o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, a według nazwy obowiązującej od 1992 r. – Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską5;
2) Traktat z 25.3.1957 r. o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej6;
3) Traktat o Unii Europejskiej z 7.2.1992 r.7.
Do traktatów założycielskich należy również zaliczyć Traktat Akcesyjny z 16.4.2003 r.8, zawarty między dotychczasowymi państwami członkowskimi (w liczbie 15) Unii Europejskiej z jednej strony, a państwami kandydującymi (w liczbie 10) – z drugiej. Zgodnie z treścią art. 1 tego Traktatu: „nowe państwa członkowskie stają się członkami Unii Europejskiej i stronami Traktatów stanowiących podstawę Unii, zmienionych i uzupełnionych”; według zaś art. 2 Aktu o przystąpieniu, stanowiącego integralną część Traktatu Akcesyjnego, „od dnia przystąpienia nowe państwa członkowskie są związane postanowieniami Traktatów założycielskich i aktów przyjętych przez instytucje Wspólnot i Europejski Bank Centralny przed dniem przystąpienia”. Ogólnie rzecz biorąc, chodzi tu o przyjęcie całości tzw. wspólnotowego dorobku prawnego (acquis communautaire), który obejmuje „całe dotychczasowe prawo Unii Europejskiej, wraz z ukształtowanymi sposobami jego rozumienia i stosowania, polityki wspólnotowe, orzecznictwo sądowe, zwyczaje, a także wartości leżące u podstaw funkcjonowania Unii”9.
Wspólnotowy dorobek prawny, o którym mowa, charakteryzują dwie podstawowe zasady: pierwszeństwa (nadrzędności) oraz bezpośredniej skuteczności norm.
Pierwszą z nich sformułował Trybunał Sprawiedliwości już w 1964 r.10 wyjaśniając co następuje: „W odróżnieniu od zwykłych umów międzynarodowych, Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą powołał do życia własny system prawny, który z dniem wejścia w życie postanowień Traktatu stał się integralną częścią systemu prawnego państw członkowskich i który ich sądy mają obowiązek stosować. Powołując do życia na czas nieokreślony Wspólnotę, posiadającą nie tylko własne instytucje, osobowość i zdolność prawną oraz prawo występowania na arenie międzynarodowej, lecz także wyposażoną w rzeczywiste uprawnienia wynikające z ograniczenia suwerenności przez państwa członkowskie i przekazania kompetencji na rzecz Wspólnoty, państwa członkowskie stworzyły system prawny, który wiąże zarówno te państwa, jak i ich obywateli. Wprowadzenie do systemu prawnego każdego państwa członkowskiego przepisów wydawanych przez Wspólnotę, a mówiąc ogólniej litery i ducha Traktatu, uniemożliwia państwom członkowskim przyznanie pierwszeństwa jednostronnym lub późniejszym przepisom krajowym przed wspólnotowym systemem prawnym. Przepisy krajowe nie mogą być sprzeczne z tym systemem prawnym. Prawo wynikające z Traktatu, będące niezależnym źródłem prawa, nie może być ze względu na swój szczególny i wyjątkowy charakter uchylane przez przepisy prawa krajowego, bez względu na ich moc, ponieważ zakwestionowałoby to podstawy prawne, na których opiera się Wspólnota. Dokonane przez państwa członkowskie częściowe przekazanie praw i obowiązków z ich własnych systemów prawnych na rzecz wspólnotowego systemu prawnego prowadzi do trwałego ograniczenia ich praw suwerennych”. Bezpośrednią skuteczność norm prawa wspólnotowego (ex proprio vigore) Trybunał Sprawiedliwości przyjął w sprawach Van Gend en Loos11 oraz Simmenthal12, zobowiązując sądy krajowe do stosowania prawa wspólnotowego „bez zwłoki i bezpośrednio, nawet jeżeli jest ono sprzeczne z przepisami krajowymi zawartymi w konstytucji i niezależnie od tego, czy przepis krajowy został wydany wcześniej czy później w stosunku do normy wspólnotowej”. Trybunał wyjaśnił przy tym, że „Wspólnota stanowi nowy porządek prawny prawa międzynarodowego, na rzecz którego państwa członkowskie przekazały część swoich suwerennych praw, jego postanowienia zaś wiążą nie tylko państwa członkowskie, lecz także ich obywateli. Niezależnie od ustawodawstwa państw członkowskich, prawo wspólnotowe może zarówno nakładać obowiązki na podmioty indywidualne, jak i może przyznawać im prawa, które stają się częścią ich statusu prawnego. Prawa te powstają nie tylko wówczas, gdy Traktat wprost tak stanowi, lecz także na podstawie jednoznacznie sformułowanych obowiązków, jakie Traktat nakłada na podmioty prywatne, państwa członkowskie oraz instytucje Wspólnoty”. |
Przytoczone orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości jest, co do zasady, zgodne z Konstytucją RP. Przede wszystkim, „Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach” (art. 90 ust. 1 Konstytucji), co stanowi konieczny warunek procesu integracji europejskiej. Konstytucja stwarza też podstawę dla bezpośredniej skuteczności oraz pierwszeństwa w krajowym porządku prawnym zarówno pierwotnego prawa wspólnotowego, wyrażonego w traktatach założycielskich (art. 91 ust. 1 i 2 Konstytucji), jak i prawa pochodnego, stanowionego przez organy Wspólnoty na podstawie i w granicach określonych prawem pierwotnym (art. 91 ust. 3 Konstytucji).
Wątpliwości dotyczą tylko kwestii, czy prawo wspólnotowe ma pierwszeństwo stosowania również w stosunku do [...]