Abstrakt
W artykule przedstawiono zakres i środki ochrony określonego w art. 281 KRO uprawnienia małżonka do korzystania z mieszkania w sytuacji, gdy wyłącznie drugiemu z małżonków przysługuje tytuł prawny do lokalu, który przeznaczony był na zaspokajanie potrzeb rodziny, a małżonek ten dokonuje rozporządzenia tymże lokalem bądź rozwiązania umowy najmu. Szczegółowa analiza zagadnienia obejmuje przedstawienie możliwości skorzystania przez uprawnionego małżonka z konkretnych środków ochrony istniejących w prawie cywilnym oraz wynikające z ich zastosowania skutki prawne dla małżonka legitymującego się prawem własności do lokalu mieszkalnego lub spółdzielczym własnościowym prawem do lokalu mieszkalnego, bądź będącego stroną umowy najmu lokalu mieszkalnego. Małżonek, któremu przysługuje uprawnienie do korzystania z mieszkania współmałżonka, może doprowadzić do podważenia skuteczności umowy sprzedaży prawa do lokalu, jak również jej ważności. Podstawowym wyznacznikiem dochodzenia roszczenia jest obowiązek przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny. Artykuł został podzielony na dwie części, z których pierwsza przedstawia istotę i zakres prawa małżonka do korzystania z mieszkania współmałżonka, warunki i zakres tego uprawnienia oraz ogólną charakterystykę możliwości działania wierzyciela w przypadku dokonania przez dłużnika czynności uniemożliwiających realizację uprawnień wierzyciela w prawie cywilnym. Część druga zawiera omówienie możliwości wykorzystania konkretnych środków prawnych przez małżonka uprawnionego do korzystania z mieszkania w celu dochodzenia swoich roszczeń oraz konsekwencje wynikające z tych działań dla współmałżonka.
Rozporządzenie mieszkaniem bez zgody małżonka
1. Swoboda rozporządzania
Jak zaznaczono na wstępie, niniejsze rozważania dotyczą sytuacji, gdy zajmowany wspólnie przez małżonków lokal mieszkalny stanowi majątek odrębny jednego z małżonków. W związku z tym do rozporządzenia tym mieszkaniem przez uprawnionego małżonka nie będą miały zastosowania ograniczenia, o jakich mowa w regulacjach, których przedmiotem są majątkowe ustroje małżeńskie, albowiem dotyczą one jedynie sytuacji, gdy przedmiotem czynności prawnej jest składnik majątku wspólnego. Prowadzi to do konkluzji, że do rozporządzenia przez małżonka mieszkaniem stanowiącym jego majątek odrębny mają zastosowanie przepisy ogólne o własności, a konkretnie art. 140 KC stanowiący, że w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach właściciel może rozporządzać rzeczą.
| Przez zasady współżycia społecznego należy rozumieć zasady etycznego postępowania wyprowadzane w naszym społeczeństwie z chrześcijańskiego systemu wartości, którymi każdy członek społeczeństwa powinien kierować się w postępowaniu wobec innych1. Podkreślić przy tym należy, że brak jest zamkniętego katalogu tych zasad, co potwierdza również SN w swoim najnowszym orzecznictwie2. Z kolei klauzula generalna społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa własności zawiera bogatą treść, wskazującą na charakterystyczną cechę własności jako kompleksu praw i obowiązków, która pozwala sądowi rozpoznającemu roszczenia windykacyjne, negatoryjne czy odszkodowawcze na dokonywanie oceny, czy wykorzystywanie lub nienależyte wykorzystywanie uprawnień właścicielskich mieści się implicite w granicach prawa własności i uzasadnia dochodzone roszczenie3. |
Na potrzeby niniejszych rozważań można więc przyjąć, że małżonek dysponujący tytułem prawnym do lokalu mieszkalnego, który należy do jego majątku odrębnego nie jest, co do zasady, ograniczony w możliwości rozporządzania tym prawem. Zarówno więc prawo własności, jak i spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego może zostać przez niego zbyte lub obciążone na rzecz osoby trzeciej, a ważność dokonanej w ten sposób czynności prawnej nie jest w żaden sposób uzależniona od woli drugiego małżonka, którego uprawnienie do zajmowania tego lokalu wynika z treści art. 281 KRO.
Fakt, że wskazana czynność prawna jest ważna, nie skutkuje jednak brakiem możliwości dokonania jej oceny z punktu widzenia praw i obowiązków małżonka, jakie wynikają z treści art. 23–30 KRO.
2. Zgodność rozporządzenia z obowiązkami małżeńskimi
Stosownie do treści art. 23 KRO małżonkowie są obowiązani m.in. do wzajemnej pomocy oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli, przy czym obowiązek wzajemnej pomocy może w konkretnych okolicznościach stanowić podstawę do [...]