Abstrakt

Artykuł przedstawia warunki, sposób i skutki zawierania ugód w sprawach z zakresu prawa cywilnego. Wydaje się, że ten sposób rozwiązywania sporów między stronami powinien być coraz częściej stosowany w praktyce, gdyż upraszcza i skraca postępowanie, a także poprzez uzyskanie wzajemnego kompromisu i akceptacji stron wpływa na większą skuteczność realizacji postanowień.

Zagadnienia wstępne

Rzeczą powszechnie wiadomą wśród prawników – praktyków jest to, że orzeczenie sądowe w sprawach cywilnych zdefiniowanych w art. 1 KPC jako sprawy ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz inne sprawy, do których przepisy KPC stosuje się z mocy ustaw szczególnych, niezwykle rzadko zadowala wszystkie uczestniczące w nim podmioty. Z tego też względu, ustawodawca polski pośród zasad postępowania cywilnego, w art. 10 KPC stwierdził, że w sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, sąd powinien w każdym stanie postępowania dążyć do ich ugodowego załatwienia. Wypracowany bowiem, w drodze zwykle wzajemnych ustępstw, kompromis pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w postępowaniu, ma bowiem daleko większe szanse na przynajmniej częściowe ich usatysfakcjonowanie, aniżeli autorytarne rozstrzygnięcie sprawy przez sąd. Nie bez znaczenia jest również okoliczność, że w praktyce ugody sądowe są przeważnie dobrowolnie respektowane przez ich strony, bez konieczności ich przymusowej egzekucji.

Przechodząc do charakterystyki samej ugody sądowej, należy wyjść od tego, że jest ona czynnością procesową, która zgodnie z wolą stron wywołuje dwojakiego rodzaju skutki, to jest skutek materialnoprawny (w sferze łączącego strony stosunku prawnego) oraz skutek formalnoprawny (wyłączenie dalszego postępowania co do istoty sporu)¹. Samo zaś postępowanie pojednawcze ma charakter fakultatywny w tym sensie, że wyłącznie od inicjatywy strony bezpośrednio zainteresowanej zależy jego wszczęcie i przeprowadzenie, zaś przeciwnik nie może zostać zmuszony do wzięcia w nim udziału. Zamysłem ustawodawcy było przy tym, aby miało ono charakter niesformalizowany i tani².

Warunki formalne wniosku o zawezwanie do próby ugodowej

Zgodnie z treścią art. 23 pkt 3 ustawy z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych^3, od wniosku o przeprowadzenie postępowania pojednawczego pobiera się opłatę stałą w kwocie 40 zł. Należy w tym miejscu zauważyć faktyczne obniżenie kosztów zawarcia ugody sądowej w postępowaniu pojednawczym, albowiem pod rządami rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 17.12.1996 r. w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych⁴, uchylonego przez KSCU, od przedmiotowego wniosku pobierało się wpis stały w kwocie 15 zł (§ 4 ust. 2 pkt 1 WpisSCR), przy czym w sytuacji zawarcia ugody w toku tego postępowania pobierało się dziesiątą część wpisu stosunkowego obliczanego od wartości przedmiotu ugody, na poczet którego to wpisu zaliczało się wpis uiszczony od wniosku (§ 6 ust. 2 WpisSCR).

Wniosek o przeprowadzenie postępowania pojednawczego powinien zawierać dokładne wskazanie osoby zawezwanej do próby ugodowej oraz przedmiot sprawy cywilnej, wskazany w taki sposób, aby zarówno sąd, jak i ta osoba wezwana mogli się zorientować co ma być przedmiotem postępowania pojednawczego oraz jaki jest jego zakres. Potrzebne to jest ponadto do oceny sądu, czy wniosek dotyczy sprawy, w której dopuszczalne jest przeprowadzenie postępowania pojednawczego⁵.

Materialnoprawne aspekty ugody sądowej

Materialnoprawne podstawy ugody sądowej określają art. 917–918 KC.

W myśl art. 917 KC przez ugodę strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego w tym celu, aby uchylić niepewność co do roszczeń wynikających z tego stosunku lub zapewnić ich wykonanie, albo by uchylić spór istniejący lub mogący powstać.

Z punktu widzenia prawa cywilnego materialnego ugoda jest zatem umową, mocą której strony czynią sobie wzajemnie ustępstwa celem usunięcia niepewności co do roszczeń wynikających z łączącego ich stosunku prawnego lub uchylenia istniejącego lub mogącego powstać w przyszłości sporu⁶. Ugoda jest przy tym umową o swoistych cechach, ale podlegającą ogólnym przepisom o czynnościach prawnych⁷.

Według art. 917 KC przedmiotowo istotnym elementem ugody są wzajemne ustępstwa. Jednakże dla poczynienia wzajemnych ustępstw nie jest konieczne istnienie niepewności lub sporu co do roszczeń wynikających ze stosunku prawnego, w zakresie którego ugoda jest zawierana. Wzajemne ustępstwa mogą mieć na celu zapewnienie wykonania roszczeń⁸. O kwalifikacji czynności prawnej jako ugody nie decydują przy tym ustępstwa, jakie strony czynią sobie wzajemnie w zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego, odniesione do rzeczywistej, obiektywnie ustalonej treści tego stosunku, lecz ustępstwa jakie strony czynią sobie wzajemnie w porównaniu do rozumienia przez każdą z nich treści stosunku prawnego i przekonania o rodzaju oraz wielkości roszczeń z niego wynikających. Rodzaj i zakres wzajemnych ustępstw mogą być różne i obiektywnie rzecz biorąc nie muszą one być jednakowo ważne. Wzajemne ustępstwa nie muszą być także ekwiwalentne. Na to, czy coś jest ustępstwem strony na rzecz drugiej strony, wskazuje nie tylko treść stosunku prawnego, na tle którego zawierana jest ugoda, ale wówczas, gdy celem ugody jest zapewnienie wykonania roszczenia, także okoliczności, w jakich może zostać ono wykonane. Należy dodać, że [...]