Abstrakt

Ustawa z 7.9.2007 r. o wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego¹ była i wciąż pozostaje przedmiotem niesłabnącej dyskusji. Odżywa ona najczęściej w kontekście konieczności przesunięcia okresu wejścia w życie jej przepisów, z uwagi na trudności ze zorganizowaniem strony technicznej przedsięwzięcia. DozElektrU jest próbą wprowadzenia do systemu polskiego prawa karnego nowych, elastycznych i sprawnie funkcjonujących na świecie rozwiązań, które mogą być jednak trudne do wprowadzenia w realiach polskich. W artykule omówiono zakres przewidzianych nową ustawą rozwiązań z odniesieniem do – czasem wątpliwej – możliwości praktycznego ich zastosowania.

Wprowadzenie

Sama ustawa była przedstawiana przez Ministerstwo Sprawiedliwości jako element oszczędnej polityki karnej państwa, jedno z remediów (obok wykonywania kar pozbawienia wolności w systemie „weekendowym”) na przestarzały i dysfunkcyjny system więziennictwa polskiego. Z uwagi na oczywiste zalety, których nie sposób nie zauważyć, DozElektrU może rokować nadzieje na odświeżenie i unowocześnienie niektórych instytucji prawa karnego wykonawczego. Rozwiązania w postaci dozoru elektronicznego funkcjonują już na świecie, w szczególności rozpowszechnione są w USA, gdzie wprowadzane były od lat 70., zaś od lat 80. stosowane były regularnie, głównie jako środek probacyjny. W prawodawstwach państw europejskich środka tego nie wprowadza się do katalogu środków probacyjnych. Opisywane rozwiązania mają oczywiście zastosowanie w stosunku do przestępców mniej zdemoralizowanych, popełniających przestępstwa o mniejszej szkodliwości społecznej, niezasługujących na szczególnie surowe kary. Rozwiązania zaproponowane przez polskiego ustawodawcę wzorowane są na sprawdzonych schematach, jednak bliższa analiza tej regulacji pozwala na dostrzeżenie dosyć istotnych różnic. Uwagę przykuwają przede wszystkim elementy, które – ograniczając możliwości zastosowania nowych instytucji – sygnalizują, że DozElektrU jest raczej pewnego rodzaju eksperymentem.

DozElektrU jako całość wchodzi w życie 1.9.2009 r., z wyjątkiem art. 2, 3, 4, 59, 62 i 69, które wchodzą w życie z dniem ogłoszenia².

Warunki odbywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego

Na początku należy zaznaczyć, że DozElektrU wprowadza dwa podstawowe warianty odbywania kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego. Wariant pierwszy polega na tym, że sąd penitencjarny może udzielić – za zgodą skazanego – zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności nieprzekraczającej 6 miesięcy w omawianym systemie. Drugi wariant zaś przewiduje, że sąd penitencjarny może udzielić zezwolenia na odbycie kary w omawianym systemie skazanemu na karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku, jeżeli czas pozostały do odbycia tej kary nie przekracza 6 miesięcy. Oba warianty wymagają od skazanego spełnienia jeszcze innych warunków, które zostały szczegółowo omówione w dalszej części artykułu. Większość przepisów DozElektrU jest wspólna dla obu wskazanych wyżej wariantów, dlatego zostanie omówiona na początku opracowania. Instytucja dozoru elektronicznego wykazuje duże podobieństwo do znanych już instytucji warunkowego zawieszenia wykonania kary i warunkowego przedterminowego zwolnienia, dlatego też rozważania na temat poszczególnych wariantów będą prowadzone w nawiązaniu do tych instytucji.

Zgodnie z art. 1 DozElektrU, określa ona:

1) warunki odbywania przez skazanego kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego,

2) warunki i tryb orzekania o udzieleniu skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w takim systemie,

3) organizowanie i kontrolowanie wykonywania kary oraz

4) nadzór nad wykonywaniem kary w omawianym systemie.

„System dozoru elektronicznego” został zdefiniowany jako jeden z systemów wykonywania kary pozbawienia wolności, który polega na kontrolowaniu zachowania skazanego, przebywającego poza zakładem karnym, przy użyciu aparatury monitorującej. Aparatura monitorująca składa się z urządzeń elektronicznych oraz instalacji i systemów, które zawierają służące tej kontroli podzespoły elektryczne lub elektroniczne – tzw. „środki techniczne” (art. 2 DozElektrU). Do „środków technicznych” zaś ustawa zalicza nadajnik, elektroniczne urządzenie rejestrujące (stacjonarne i przenośne) oraz centralę monitorowania (art. 2 ust. 4 DozElektrU).

Czynności związane z organizowaniem i kontrolowaniem wykonywania kary pozbawienia wolności w omawianym systemie DozElektrU powierza sądowemu kuratorowi zawodowemu i upoważnionemu podmiotowi dozorującemu, wykonującym w tym zakresie polecenia sędziego penitencjarnego. Upoważniony podmiot dozorujący jest również organem uprawnionym do wykonywania orzeczeń (art. 56 i n.).

Czynności materialno-techniczne, związane z kontrolą zachowania skazanego, DozElektrU powierza wyłącznie podmiotowi dozorującemu, który przede wszystkim zobowiązany jest do zarejestrowania każdego zdarzenia polegającego na przerwaniu łączności radiowej między nadajnikiem a stacjonarnym urządzeniem monitorującym, jak również monitorowania innych zdarzeń podlegających rejestracji, o których powiadamia sąd penitencjarny lub kuratora. Podmiotem dozorującym, zgodnie z art. 4 ust. 1 DozElektrU, może być instytucja państwowa, przedsiębiorca lub podmiot zagraniczny mający siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli jest przedsiębiorcą w rozumieniu prawa kraju rejestracji i spełnia warunki do wykonywania w Rzeczypospolitej Polskiej działalności gospodarczej. Wyboru upoważnionego podmiotu dozorującego dokonuje Minister Sprawiedliwości w trybie ustawy z 19.12.2008 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym³ lub na warunkach przewidzianych w rozporządzeniu, które może zostać wydane na podstawie art. 4 ust. 3 DozElektrU.

Orzekanie w sprawach dotyczących wykonywania kary pozbawienia wolności w omawianym systemie należy do właściwości sądu penitencjarnego, w którego okręgu kara jest lub ma być wykonywana (art. 38 DozElektrU). Zgodnie z dyspozycją art. 6 ust. 1 DozElektrU, sąd penitencjarny może udzielić skazanemu – za jego zgodą – zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, jeżeli posiada on określone miejsce stałego pobytu oraz zgodę osób pełnoletnich wspólnie z nim zamieszkujących. Cofnięcie zgody po wydaniu przez sąd penitencjarny postanowienia o udzieleniu skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego jest nieskuteczne (art. 11 ust. 2 DozElektrU). Ponadto, niezbędne jest, aby [...]