Abstrakt
Konstytucyjnie zagwarantowanym każdemu uprawnieniem jest prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej, a to z kolei stało się podstawą wprowadzenia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia do Kodeksu postępowania cywilnego. Przepisy KPC nie zawierają jednak dookreślenia pojęcia „każdy” ani doprecyzowania kręgu podmiotów uprawnionych do wystąpienia z roszczeniem, stąd niezbędna staje się ich identyfikacja – co stanowi przedmiot niniejszego artykułu.
Wprowadzenie
Treść art. 77 ust. 1 Konstytucji RP stanowi źródło i podstawę wprowadzenia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia do Kodeksu postępowania cywilnego. Przepis ten stanowi, że każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej1. Użyte w powołanym przepisie pojęcie „każdy” odnosi się do podmiotów legitymowanych do dochodzenia naprawienia szkody. Pojęcie to jest ogólnikowe i nie może być rozumiane dosłownie. Uznać należy, że oznacza ono możliwie najszerszy krąg podmiotów uprawnionych do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Z uwagi na niejasność pojęcia „każdy”, jego doprecyzowania należy poszukiwać w przepisach dotyczących postępowania cywilnego. Zważywszy na to, że charakter postępowania o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia będzie miał wpływ na krąg podmiotów uczestniczących w tym postępowaniu, koniecznym jest poczynienie kilku uwag na ten temat.
Charakter postępowania o stwierdzenie niezgodności z prawem
W kwestii charakteru postępowania o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia zarysowały się dwa przeciwstawne poglądy.
Według pierwszego z nich, reprezentowanego przez A. Zielińskiego, postępowanie o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia ma charakter jednostronny i toczy się tylko z udziałem skarżącego, jako wyłącznie zainteresowanego w uzyskaniu merytorycznego rozstrzygnięcia, ewentualnie z udziałem Prokuratora Generalnego2. Za powyższym stanowiskiem przemawia cel tego postępowania, tj. ocena zgodności z prawem danego (zaskarżonego) prawomocnego orzeczenia i otwarcie skarżącemu drogi do dochodzenia odszkodowania od Skarbu Państwa na podstawie art. 4171 § 2 KC3. Trudno w powyższym dostrzec element sporny, czy też relacje powód – pozwany typowe dla procesu cywilnego. Wydaje się przemawiać za tym również brak przepisu przewidującego możliwość wniesienia odpowiedzi na skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia i tym samym zajęcie stanowiska w sprawie przez stronę przeciwną do skarżącej. Jest to tym bardziej zastanawiające, że w przepisach o skardze kasacyjnej, na których wzorowano przepisy regulujące skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, w art. 3987 KPC wyraźnie taką możliwość przewidziano. Może prowadzić to do wniosku, że wniesienie odpowiedzi na skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia w postępowaniu wywołanym jej wniesieniem nie jest dopuszczalne, co jednoznacznie wskazywałoby na jednostronny charakter tego postępowania. Za niedopuszczalnością wniesienia odpowiedzi na skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia opowiada się A. Zieliński wskazując na redakcję art. 4247 KPC obligującą sąd, po doręczeniu odpisu skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, do niezwłocznego przekazania akt sprawy Sądowi Najwyższemu. Zdaniem tego autora, wyklucza to możliwość odpowiedniego zastosowania art. 3987 KPC w postępowaniu o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.
Według drugiego poglądu, który reprezentują J. Gudowski oraz K. Piasecki, postępowanie o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia ma dwustronny charakter4. Autorzy ci dopuszczają odpowiednie zastosowanie art. 3987 KPC w zw. z art. 42412 KPC w tym postępowaniu, a zatem możliwość wniesienia odpowiedzi na skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Podnoszą, że brak jest podstaw by przepisu tego odpowiednio nie stosować, w szczególności nie wyklucza tego treść przepisów o skardze, co wskazuje na dwustronność postępowania o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia5.
Argument przemawiający wprost za dwustronnością postępowania o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia wynika z wykładni systemowej Kodeksu postępowania cywilnego. Przepisy regulujące postępowanie o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia zostały umieszczone w Części pierwszej Księdze pierwszej Tytule VI Dziale VIII KPC. Wskazuje to zatem na procesowy charakter tego postępowania. Za powyższym stanowiskiem przemawia również użycie przez ustawodawcę pojęcia „strona” w treści art. 4241 § 1 KPC. W myśl tego przepisu skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia od prawomocnego orzeczenia sądu II instancji może wnieść strona, która w wyniku jego wydania poniosła szkodę oraz nie miała i nie ma możliwości wzruszenia zaskarżonego orzeczenia. Pojęcie „strona” jest charakterystyczne dla procesu, w którym to między wyłącznie dwiema stronami toczy się postępowanie dotyczące sprawy cywilnej, a wynikające ze sprzecznych interesów6. Proces cywilny nie może toczyć się z udziałem jednej strony. Jeżeli zaś dochodzi do takiej sytuacji, postępowanie ulega umorzeniu7.
Opowiedzieć się należy za drugim z przedstawionych poglądów. Brak jest bowiem jednoznacznych podstaw do uznania, że charakter postępowania o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia przemawia za jednostronnością tego postępowania. Podnosić bowiem można, że przedmiotem postępowania o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jest spór co do zgodności prawomocnego orzeczenia z prawem, co wskazywałoby na procesowy charakter tego postępowania. Zgodzić się również wypada z poglądem, że pominięcie przez ustawodawcę przepisu regulującego kwestię wnoszenia odpowiedzi na skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nie wyklucza możliwości wniesienia jej na podstawie art. 3987 KPC w zw. z art. 42412 KPC. Decydującym argumentem przemawiającym za dwustronnym charakterem postępowania o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jest wskazana wyżej wykładnia systemowa KPC.
| W uchwale z 23.11.2005 r.8 SN stwierdził, że „ukształtowanie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jako nadzwyczajnego środka zaskarżenia od prawomocnego orzeczenia sądu oznacza, że postępowanie wywołane skargą toczy się z udziałem stron procesu lub uczestników postępowania nieprocesowego, w którym wydane zostało zaskarżone orzeczenie i jest kontynuacją tego postępowania”. Jedyne wątpliwości w treści uzasadnienia powyższej uchwały budzi twierdzenie o kontynuacji dotychczasowego postępowania w postępowaniu o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, skoro SN stwierdził wyraźnie, że skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia przysługuje od prawomocnego orzeczenia. Wynika to również wprost z treści art. 4241 § 1 KPC. Dostrzec zatem można pewną sprzeczność pomiędzy twierdzeniem, że skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia dotyczy prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie a twierdzeniem, iż postępowanie wywołane jej wniesieniem jest kontynuacją dotychczasowego postępowania. Uznać wypada, że kontynuacja postępowania, o której mowa w powołanej uchwale SN, wyklucza prawomocne zakończenie postępowania. Ponadto, należy mieć na uwadze, że ewentualne wniesienie i uwzględnienie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, nie ma wpływu na byt prawny zaskarżonego orzeczenia oraz sytuację prawną stron postępowania (z wyjątkiem, o którym mowa w art. 42411 § 1 KPC). Niemniej główną tezę powołanej uchwały SN uznać wypada za w pełni trafną i uzasadnioną. Nie ulega bowiem wątpliwości, że wyłącznie podmioty biorące udział w postępowaniu, w którym zapadło zaskarżone orzeczenie, mogą w wyniku jego wydania ponieść szkodę. Ponadto, z punktu widzenia interesu prawnego, tylko one są zainteresowane zmianą bądź uchyleniem wydanego orzeczenia, a gdy to nie jest możliwe stwierdzeniem, że jest ono niezgodne z prawem. Trudno również oczekiwać od podmiotów, których orzeczenie nie dotyczy, że będą wnosić o zbadanie jego zgodności z prawem. |
Dopuszczalność sukcesji i prowadzenia postępowania wyłącznie z udziałem jednej strony – strony skarżącej
Z uwagi na dwuletni termin do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia rozpoczynający bieg w dniu uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia (art. 4246 § 1 KPC), rozważenia wymaga sytuacja, w której jedna ze stron prawomocnie zakończonego postępowania przestanie istnieć przed upływem terminu do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, a jej przeciwnik procesowy wniesie skargę. Chodzi w tym wypadku o dwie kwestie [...]