Abstrakt

Ustawą z 2.7.2004 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw¹ rozszerzono katalog podmiotów uprawnionych do występowania w postępowaniu cywilnym w charakterze pełnomocników o osobę sprawującą zarząd majątkiem lub interesami strony oraz o osobę pozostającą ze stroną w stałym stosunku zlecenia, którego zakres obejmuje przedmiot sprawy. W ten sposób powrócono do stanu normatywnego obowiązującego przed 1.7.1996 r. Wątpliwości interpretacyjne oraz nieliczne wypowie­dzi przedstawicieli nauki prawa oraz judykatury charakteryzują zarówno dawny, jak i obecny stan prawny w powyższej kwestii. Skutkuje to istotnymi trudnościami w jednolitym stosowaniu przepisu art. 87 § 1 KPC w zakresie stanowiącym przedmiot niniejszego opracowania. Dostrzega się swoisty konflikt interesów pomiędzy stronami i ich pełnomocnikami – osobami pozostającymi w stałym stosunku zlecenia, zawierającymi „umowy stałego zlecenia” pozbawione elementów określonych w art. 87 § 1 KPC, a sądami, które z dalece posuniętą ostrożnością dopuszczają tego rodzaju pełnomocników do udziału w sprawie, w obawie, że swoją decyzją mogą spowodować nieważność prowadzonego postępowania. Również adwokaci i radcowie prawni niechętnie widzą osoby pozostające w stałym stosunku zlecenia w kręgu pełnomocników procesowych, kwestionując ich kwalifikacje zawodowe. Niniejszy artykuł stanowi próbę podsumowania i usystematyzowania wypowiedzi doktryny oraz judykatury na temat osób pozostających w stałym stosunku zlecenia. Zaprezentowana poniżej propozycja interpretacji art. 87 § 1 KPC ma na celu, przedstawienie omawianej problematyki, m.in. poprzez odwołanie się do norm prawa i postępowania cywilnego oraz odniesienie wyników wykładni do realiów praktyki sądowej.

Pełnomocnictwo według przepisów Kodeksu cywilnego

Zgodnie z regułą wyrażoną w art. 95 § 1 KC: „Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych albo wynikających z właściwości czynności prawnej, można dokonać czynności prawnej przez przedstawiciela”. Ustawowe wyjątki, do których odsyła dyspozycja przywołanego przepisu, to przebaczenie obdarowanemu (art. 899 KC) lub spadkobiercy (art. 930 KC), sporządzenie i odwołanie testamentu (art. 944 § 2 KC), uznanie dziecka (art. 73 i 64 KRO), które jako czynności prawne o ściśle osobistym charakterze, wykluczają dokonanie ich przez przedstawiciela.

Pełnomocnictwo jest kategorią przedstawicielstwa, charakteryzującego się tym, że przedstawiciel, działając w granicach swojego umocowania, dokonuje w imieniu reprezentowanego czynności prawnej, wywołującej skutki bezpośrednio dla reprezentowanego (art. 95 § 2 KC). Działanie w imieniu i na rzecz reprezentowanego odróżnia przedstawiciela od zastępcy pośredniego, który działa co prawda we własnym imieniu, lecz na cudzy rachunek².

Z ogólnego unormowania, w myśl którego czynność prawna dokonana przez przedstawiciela w granicach umocowania pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego (art. 95 § 2 KC) wynika, że w zakres tych skutków wchodzi nie tylko zmiana stanu prawnego, jaką strony chciały na podstawie czynności prawnej osiągnąć, ale także wszelkie następstwa pozostające z tą czynnością w ścisłym związku, jak skutki dobrej lub złej wiary przedstawiciela, wady jego oświadczenia woli, podstępność jego działania³.

Według art. 96 KC, umocowanie do działania w cudzym imieniu może opierać się na ustawie (przedstawicielstwo ustawowe) albo na oświadczeniu reprezentowanego (pełnomocnictwo), które określają zarówno jego zakres, jak i kwalifikacje podmiotowe przedstawiciela. Przedstawicielem ustawowym może być wyłącznie osoba, posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych (art. 94 § 1, art. 148 § 1 KRO), a zatem z powodu przeszkód prawnych funkcji tej nie może sprawować osoba małoletnia, ubezwłasnowolniona częściowo albo całkowicie. Z kolei zgodnie z art. 100 KC: „Okoliczność, że pełnomocnik jest ograniczony w zdolności do czynności prawnych nie ma wpływu na ważność czynności dokonanej przez niego w imieniu mocodawcy”. Fakt, że pełnomocnik nie musi posiadać pełnej zdolności do czynności prawnych uzasadnia się przyznaną mocodawcy swobodą w wyborze osoby pełnomocnika, a także wzajemnym zaufaniem stron stosunku pełnomocnictwa oraz tym, że skutki działań podejmowanych przez ograniczonego w zdolności do czynności prawnych pełnomocnika nie dotyczą jego samego, lecz reprezentowanego⁴. Kolejną cechą wyróżniającą instytucję przedstawicielstwa ustawowego od pełnomocnictwa jest to, że przedstawicielstwa nie można skutecznie przenieść na inne osoby. Przedstawiciel ustawowy jest jedynie uprawniony do ustanowienia dla reprezentowanego pełnomocnika. Pełnomocnik może natomiast w granicach określonych w art. 106 KC ustanowić dla mocodawcy dalszych pełnomocników.

Pełnomocnictwo jest zatem jednostronną czynnością prawną o charakterze upoważniającym, umocowującą do działania w imieniu i na rzecz reprezentowanego, w której adresatem oświadczenia woli mocodawcy jest pełnomocnik. Pełnomocnictwo, będące przykładem czynności prawnej upoważniającej, wyznacza umocowanemu kompetencję do dokonania czynności konwencjonalnych ze skutkiem dla osoby udzielającej upoważnienia⁵.

Skuteczność pełnomocnictwa nie została uzależniona od jego przyjęcia, dlatego udzielenie pełnomocnictwa nie nakłada na pełnomocnika obligu działania. „Z samego faktu pełnomocnictwa nie wynikają dla pełnomocnika żadne obowiązki. Ono jedynie upoważnia, a nie obciąża pełnomocnika obowiązkiem działania w imieniu mocodawcy. Pełnomocnik nie posiada względem osób trzecich uprawnień samoistnych, własnych. Stroną dokonywanych przez niego na podstawie pełnomocnictwa czynności jest zawsze udzielający umocowania”⁶.

Pełnomocnictwo materialnoprawne jest samodzielnym stosunkiem prawnym, ponieważ może zostać udzielone niezależnie od stosunku wewnętrznego łączącego mocodawcę z pełnomocnikiem. Dopuszczalność istnienia takiej wewnętrznej więzi przewiduje dyspozycja art. 106 KC, według którego: „Pełnomocnik może ustanowić dla mocodawcy innych pełnomocników tylko wtedy, gdy umocowanie takie wynika z treści pełnomocnictwa, z ustawy lub ze stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa”. Do stosunku wewnętrznego, jako podstawy zrzeczenia się przez mocodawcę prawa odwołania pełnomocnictwa w każdym czasie, odnosi się również art. 101 § 1 KC.

Jak zauważa [...]